Στή μακρά παράδοση τής ορθοδοξίας πού
θέλει τίς Μoνές τόπους διαφυλάξεως καί συντηρήσεως βιβλίων καί άλλου
μορφωτικού έντυπου υλικού, η Μονή τής Πάτμου κατέχει μία από τίς πλέον
εξέχουσες θέσεις. Καί άν αληθεύει η υπόθεση αυτη η αξία του περιεχομένου
της βιβλιοθήκης μιάς Μονής είναι εύθέως ανάλογη μέ τήν παλαιότητα της,
τότε, πρίν επιχειρήσουμε μία κοντινότερη περιήγηση, μπορούμε από πρίν νά
αναλογιστούμε τούς ανυπολόγιστους θησαυρούς πού κρύβει η βιβλιοθήκη της
Μονής τής Πάτμου, αποτελώντας οχι μόνο καύχημα γιά τή Μονή καί τήν
ορθόδοξη εκκλησία, αλλά καί σταθερό σημείο αναφοράς γιά τήν επιστήμη καί
τούς ανθρώπους των Γραμμάτων όλης της Οικουμένης. Κρυμμένη η βιβλιοθήκη
στα σπλάχνα της Μονης, σά νά θέλει η ίδια η Μονή νά διαφυλάξει τόν
αμύθητο θησαυρό πού κρύβει, έχει μία συνεχή ιστορία από τήν εποχή ήδη
του Οσίου Χριστοδούλου, αφού ο αρχικός πυρήνας σύστασής της υπήρξε μέρος
της συλλογής βιβλίων τού ίδίου του Οσίου. Ό αρχικός πυρήνας των βιβλίων
της σημερινής βιβλιοθήκης αποτελούνταν από κώδικες πού διέσωσε μέ
προσωπικούς του αγώνες Όσιος Χριστόδουλος από τήν καταστροφή πού
επέστησαν τά Λατρηνά ασκητικά κέντρα από τούς Τούρκους.
Ο εμπλουτισμός της βιβλιοθήκης συνεχίστηκε μέ αμείωτη πρόοδο καί στούς επόμενους αιώνες. Οι νέες αποκτήσεις χειρογράφων οφείλονταν ειτε σέ δωρεές πρός τό μοναστήρι (πού αποτελούσαν έκφραση αυτοκρατορικής ευαρέσκειας, πατριαρχικής χάριτος η ιδιωτικής ευλάβειας), ειτε σέ ενσωμάτωση μικρων ατομικών βιβλιοθηκών, οσων προσέρχονταν στήν Μονή μέ σκοπό νά μονάσουν. Οι μαρτυρίες μας πληροφορούν ότι κατά τήν διάρκεια τού 12ου αιώνα πληθαίνουν οι δωρεές πρός τό μοναστήρι, μέ αποτέλεσμα βιβλία από τήν Ρόδο, Χίο, Κρήτη νά κοσμούν καί νά εμπλουτίζουν τή βιβλιοθήκη. Τό μοναστικό κέντρο τής Πάτμου εμελλε, μεταξύ άλλων, να αποβεί από τήν ιδρυσή του και μέχρι τά τελευταία βυζαντινά χρόνια τό θησαυροφυλάκιο βιβλίων, χαρτώων δικαιωμάτων, εικόνων καί ιερών κειμηλίων, τά οποία συναπεκόμιζαν μαζί τους οί πρόσφυγες μοναχοί, γιά νά τά περισώσουν από τήν καταστρεπτική μανία των αλλοπίστων.
Ό συνεχής εμπλουτισμός της βιβλιοθήκης της Πάτμου στήν πορεία τών προηγούμενων αιώνων είχε ώς αποτέλεσμα νά θεωρείται σήμερα ώς μία από τίς ποιοτικά αξιολογότερες.
Τό αποθησαυρισμένο περιεχόμενο τής βιβλιοθήκης μπορούμε νά τό κατατάξουμε σέ τρείς μεγάλες ενότητες: Α) τούς Κώδικες (χειρόγραφα ), Β) τά εγγραφα καί Γ) τά παλαίτυπα
Α) Κώδικες:
Ή αρχική συλλογή του Οσίου περιελάμβανε 330 χειρόγραφους κώδικες. Τό 1890, ο επιστημονικός κατάλογος του Σακκελίωνα ανεβάζει τόν αριθμό των κωδίκων σέ 855, από τούς οποίους 292 ήταν περγαμηνοί, 563 χαρτώοι καί 35 ειλητάρια. Σήμερα η βιβλιοθήκη αριθμεί περισσότερα από 1200 χειρόγραφα, θεολογικού περιεχομένου. Στό σύνολο τών κωδίκων συγκαταλέγονται περισσότερα από 180 λειτουργικού χαρακτήρα, όπως εύαγγέλια, ψαλτήρια, ευχολόγια, μηναία καί μουσικά χειρόγραφα, τουλάχιστον 100 έργα τών Πατέρων της εκκλησίας, όπως του Ιωάννου τού Χρυσοστόμου, τού Μεγάλου Βασιλείου καί του Γρηγορίου του Θεολόγου, καθώς καί 50 περίπου συγγράμματα εκκλησιαστικού δικαίου. Μεταξύ των ανωτέρω αξίζει νά σταθούμε στόν "πορφυρούν κώδικα", έργο ιδιαίτερα μεγάλης καλλιτεχνικής άξίας.
Ο "πορφυρούς κώδιξ" (υπ' αριθμ. 67) αποτελείται από 33 πορφυροβαφή φύλλα, λεπτές περγαμηνές, μέ αποσπάσματα από τό κατά Μάρκον Ευαγγέλιο. Είναι ο παλαιότερος κώδικας τής Μονής, χρονολογούμενος στόν 6ο αιώνα. Τό αμύθητης αξίας αυτό χειρόγραφο είναι σπάραγμα ενός μεγαλύτερου κώδικα, από τόν οποίο 182 φύλλα βρίσκονται στή βιβλιοθήκη τής Αγίας Πετρούπολης, 2 τής Βιέννης, 4 τού Βρετανικού Μουσείου, 6 του Βατικανου καί 1 στό Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας. Ο κώδικας είναι γραμμένος μέ μεγαλογράμματη αργυρή καί χρυσή γραφή, σέ συνεχές κείμενο καί σε φ?λλα βαμμένα με πολύτιμο πορφυρό χρώμα. Διακρίνεται γιά τήν υψηλή αισθητική καί τό μεγαλοπρεπές ύφος του.
Β) Έγγραφα:
Στά εγγραφα ανήκουν καί τά ιδρυτικά κτητορικά χρυσόβουλλα καθώς καί όσα άλλα έγγραφα αφορούν στήν ίδρυση, στά μετόχια, κτήσεις καί στά ποικίλα προνόμια τής Μονής τού Θεολόγου.
Ή βιβλιοθήκη αριθμεί περί τά 125 έγγραφα τής Βυζαντινής περιόδου, χωρίς νά λαμβάνονται υπόψη τά πολλαπλά επίσημα η ανεπίσημα, παλαιά η νεότερα αντίγραφα, ενώ τής μεταβυζαντινής περιόδου αριθμεί πάνω από 13.000. Ό κύριος όγκος τών εγγράφων αυτών είναι ελληνικά καί αναφέρονται στίς σχέσεις τής Μονής μέ τό Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στά μεταβυζαντινά έγγραφα περιλαμβάνονται καί πολλά ξενόγλωσσα, όπως : Λατινικά (68), Ρουμανικά (36), Τουρκικά (1300).
Γ) Παλαίτυπα :
Τά παλαίτυπα τής βιβλιοθήκης αριθμούνται περίπου σέ 3.000. από τά έντυπα διαπιστώνουμε ότι οι Πάτμιοι μοναχοί συμπαθούσαν τό νεοπλατωνισμό τού Αμμωνίου καί τού Σιμπλικίου, όπως καί τίς τραγωδίες, ποιητικές συλλογές καί ανθολογίες επιγραμμάτων.
Ή ακμαία παρουσία στίς μέρες μας της Μονής τής Πάτμου, τής οποίας οι μοναχοί ώς θεματοφύλακες τού θησαυρού πού περιγράψαμε, μεριμνούν ιδιαίτερα γιά τήν επιστημονική αξιοποίηση των καταλοίπων τού ιστορικού παρελθόντος, εγγυώνται τήν διαρκή επιστημονική αξιοποίηση τής βιβλιοθήκης. Μουσειακές συλλογές, βιβλιοθήκες, αρχειοθήκες, αναγνωστήρια, τεχνικός εξοπλισμός, συνεργασία μέ επιστημονικά ιδρύματα καί ειδικούς επιστήμονες, εκδόσεις, εξειδικευμένοι μοναχοί καί πρόθυμη συμπαράσταση στό έργο τών ερευνητών , καθιστούν τή μονή τής Πάτμου, εκτος τών άλλων, καί εκσυγχρονισμένο κέντρο μελέτης, προαγωγής τής επιστήμης καί πνευματικής καλλιέργειας.
Ή σημερινή βιβλιοθήκη ανασυγκροτήθηκε στό χώρο τών θεμελίων τού νέου μουσείου, οπου οδηγεί ένας φιδωτός, στενός διάδρομος. η κατασκευή της βιβλιοθήκης άρχισε επί ηγουμενίας Ισιδώρου (1978) σύμφωνα μέ τά σχέδια καί τήν επίβλεψη τού κ. Στάικου, συνεχίστηκε επί ηγουμενίας Θεοδώρητου καί εγκαινιάστηκε τό 1988 (κατά τόν εορτασμό των εννιακοσίων χρόνων από τήν ιδρυση της Μονης) από τόν Οικουμενικό Πατριάρχη, Δημήτριο Α΄. η βιβλιοθήκη, "τό ψυχής ιατρείον", όπως τήν όνομάζει η μαρμάρινη επιγραφή του Νικηφόρου Λαοδικείας (1802), αποτελειται από μία κεντρική αιθουσα μέ περιφερειακά δωμάτια, στά οποία έχει αποθησαυριστεί τό αρχείο καί βιβλιογραφικό υλικό. Στήν κεντρική αίθουσα μέ τίς πέτρινες κολόνες, πού στηρίζουν τά γύψινα σταυροθόλια - τυπικό δείγμα τής αρχιτεκτονικής τής Μονής, κατασκευάστηκαν είδικά βιβλιοστάσια πού καλύπτουν όλους τούς περιφερειακούς τοίχους, γιά νά στεγάσουν τό σύνολο τών χερογράφων καί τών παλαιτύπων.
Ο εμπλουτισμός της βιβλιοθήκης συνεχίστηκε μέ αμείωτη πρόοδο καί στούς επόμενους αιώνες. Οι νέες αποκτήσεις χειρογράφων οφείλονταν ειτε σέ δωρεές πρός τό μοναστήρι (πού αποτελούσαν έκφραση αυτοκρατορικής ευαρέσκειας, πατριαρχικής χάριτος η ιδιωτικής ευλάβειας), ειτε σέ ενσωμάτωση μικρων ατομικών βιβλιοθηκών, οσων προσέρχονταν στήν Μονή μέ σκοπό νά μονάσουν. Οι μαρτυρίες μας πληροφορούν ότι κατά τήν διάρκεια τού 12ου αιώνα πληθαίνουν οι δωρεές πρός τό μοναστήρι, μέ αποτέλεσμα βιβλία από τήν Ρόδο, Χίο, Κρήτη νά κοσμούν καί νά εμπλουτίζουν τή βιβλιοθήκη. Τό μοναστικό κέντρο τής Πάτμου εμελλε, μεταξύ άλλων, να αποβεί από τήν ιδρυσή του και μέχρι τά τελευταία βυζαντινά χρόνια τό θησαυροφυλάκιο βιβλίων, χαρτώων δικαιωμάτων, εικόνων καί ιερών κειμηλίων, τά οποία συναπεκόμιζαν μαζί τους οί πρόσφυγες μοναχοί, γιά νά τά περισώσουν από τήν καταστρεπτική μανία των αλλοπίστων.
Ό συνεχής εμπλουτισμός της βιβλιοθήκης της Πάτμου στήν πορεία τών προηγούμενων αιώνων είχε ώς αποτέλεσμα νά θεωρείται σήμερα ώς μία από τίς ποιοτικά αξιολογότερες.
Τό αποθησαυρισμένο περιεχόμενο τής βιβλιοθήκης μπορούμε νά τό κατατάξουμε σέ τρείς μεγάλες ενότητες: Α) τούς Κώδικες (χειρόγραφα ), Β) τά εγγραφα καί Γ) τά παλαίτυπα
Α) Κώδικες:
Ή αρχική συλλογή του Οσίου περιελάμβανε 330 χειρόγραφους κώδικες. Τό 1890, ο επιστημονικός κατάλογος του Σακκελίωνα ανεβάζει τόν αριθμό των κωδίκων σέ 855, από τούς οποίους 292 ήταν περγαμηνοί, 563 χαρτώοι καί 35 ειλητάρια. Σήμερα η βιβλιοθήκη αριθμεί περισσότερα από 1200 χειρόγραφα, θεολογικού περιεχομένου. Στό σύνολο τών κωδίκων συγκαταλέγονται περισσότερα από 180 λειτουργικού χαρακτήρα, όπως εύαγγέλια, ψαλτήρια, ευχολόγια, μηναία καί μουσικά χειρόγραφα, τουλάχιστον 100 έργα τών Πατέρων της εκκλησίας, όπως του Ιωάννου τού Χρυσοστόμου, τού Μεγάλου Βασιλείου καί του Γρηγορίου του Θεολόγου, καθώς καί 50 περίπου συγγράμματα εκκλησιαστικού δικαίου. Μεταξύ των ανωτέρω αξίζει νά σταθούμε στόν "πορφυρούν κώδικα", έργο ιδιαίτερα μεγάλης καλλιτεχνικής άξίας.
Ο "πορφυρούς κώδιξ" (υπ' αριθμ. 67) αποτελείται από 33 πορφυροβαφή φύλλα, λεπτές περγαμηνές, μέ αποσπάσματα από τό κατά Μάρκον Ευαγγέλιο. Είναι ο παλαιότερος κώδικας τής Μονής, χρονολογούμενος στόν 6ο αιώνα. Τό αμύθητης αξίας αυτό χειρόγραφο είναι σπάραγμα ενός μεγαλύτερου κώδικα, από τόν οποίο 182 φύλλα βρίσκονται στή βιβλιοθήκη τής Αγίας Πετρούπολης, 2 τής Βιέννης, 4 τού Βρετανικού Μουσείου, 6 του Βατικανου καί 1 στό Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας. Ο κώδικας είναι γραμμένος μέ μεγαλογράμματη αργυρή καί χρυσή γραφή, σέ συνεχές κείμενο καί σε φ?λλα βαμμένα με πολύτιμο πορφυρό χρώμα. Διακρίνεται γιά τήν υψηλή αισθητική καί τό μεγαλοπρεπές ύφος του.
Β) Έγγραφα:
Στά εγγραφα ανήκουν καί τά ιδρυτικά κτητορικά χρυσόβουλλα καθώς καί όσα άλλα έγγραφα αφορούν στήν ίδρυση, στά μετόχια, κτήσεις καί στά ποικίλα προνόμια τής Μονής τού Θεολόγου.
Ή βιβλιοθήκη αριθμεί περί τά 125 έγγραφα τής Βυζαντινής περιόδου, χωρίς νά λαμβάνονται υπόψη τά πολλαπλά επίσημα η ανεπίσημα, παλαιά η νεότερα αντίγραφα, ενώ τής μεταβυζαντινής περιόδου αριθμεί πάνω από 13.000. Ό κύριος όγκος τών εγγράφων αυτών είναι ελληνικά καί αναφέρονται στίς σχέσεις τής Μονής μέ τό Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στά μεταβυζαντινά έγγραφα περιλαμβάνονται καί πολλά ξενόγλωσσα, όπως : Λατινικά (68), Ρουμανικά (36), Τουρκικά (1300).
Γ) Παλαίτυπα :
Τά παλαίτυπα τής βιβλιοθήκης αριθμούνται περίπου σέ 3.000. από τά έντυπα διαπιστώνουμε ότι οι Πάτμιοι μοναχοί συμπαθούσαν τό νεοπλατωνισμό τού Αμμωνίου καί τού Σιμπλικίου, όπως καί τίς τραγωδίες, ποιητικές συλλογές καί ανθολογίες επιγραμμάτων.
Ή ακμαία παρουσία στίς μέρες μας της Μονής τής Πάτμου, τής οποίας οι μοναχοί ώς θεματοφύλακες τού θησαυρού πού περιγράψαμε, μεριμνούν ιδιαίτερα γιά τήν επιστημονική αξιοποίηση των καταλοίπων τού ιστορικού παρελθόντος, εγγυώνται τήν διαρκή επιστημονική αξιοποίηση τής βιβλιοθήκης. Μουσειακές συλλογές, βιβλιοθήκες, αρχειοθήκες, αναγνωστήρια, τεχνικός εξοπλισμός, συνεργασία μέ επιστημονικά ιδρύματα καί ειδικούς επιστήμονες, εκδόσεις, εξειδικευμένοι μοναχοί καί πρόθυμη συμπαράσταση στό έργο τών ερευνητών , καθιστούν τή μονή τής Πάτμου, εκτος τών άλλων, καί εκσυγχρονισμένο κέντρο μελέτης, προαγωγής τής επιστήμης καί πνευματικής καλλιέργειας.
Ή σημερινή βιβλιοθήκη ανασυγκροτήθηκε στό χώρο τών θεμελίων τού νέου μουσείου, οπου οδηγεί ένας φιδωτός, στενός διάδρομος. η κατασκευή της βιβλιοθήκης άρχισε επί ηγουμενίας Ισιδώρου (1978) σύμφωνα μέ τά σχέδια καί τήν επίβλεψη τού κ. Στάικου, συνεχίστηκε επί ηγουμενίας Θεοδώρητου καί εγκαινιάστηκε τό 1988 (κατά τόν εορτασμό των εννιακοσίων χρόνων από τήν ιδρυση της Μονης) από τόν Οικουμενικό Πατριάρχη, Δημήτριο Α΄. η βιβλιοθήκη, "τό ψυχής ιατρείον", όπως τήν όνομάζει η μαρμάρινη επιγραφή του Νικηφόρου Λαοδικείας (1802), αποτελειται από μία κεντρική αιθουσα μέ περιφερειακά δωμάτια, στά οποία έχει αποθησαυριστεί τό αρχείο καί βιβλιογραφικό υλικό. Στήν κεντρική αίθουσα μέ τίς πέτρινες κολόνες, πού στηρίζουν τά γύψινα σταυροθόλια - τυπικό δείγμα τής αρχιτεκτονικής τής Μονής, κατασκευάστηκαν είδικά βιβλιοστάσια πού καλύπτουν όλους τούς περιφερειακούς τοίχους, γιά νά στεγάσουν τό σύνολο τών χερογράφων καί τών παλαιτύπων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου