ΤΟ ΜΕΓΑ ΣΚΕΥΟΦΥΛΑΚΕΙΟ Α΄ ΚΑΙ Β΄ ΟΡΟΦΟΣ

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

 

Στόν χώρο του σκευοφυλακίου φυλάγονται έργα αμύθητης αξίας, λετουργικά αντικείμενα καί σκεύη μέ καλλιτεχνική καί παιδευτική αξία καί σημασία καθώς και αρχαιότητες κλασσικών και παλαιοχριστιανικών χρόνων στον Β΄ όροφο του μουσείου. Εκτίθενται εικόνες, ιερά σκεύη, άμφια, έγγραφα, χρυσόβουλλα, μολυβδόβουλλα, κώδικες,τουρκικά φιρμάνια  πού δείχνουν τό μοναδικό ρόλο πού διαδραμάτισε η Ιερά Μονή τής Πάτμου στόν ορθόδοξο Χριστιανικό πολιτισμό. Τά περισσότερα από τα σπάνια αυτά κειμήλια είναι κυρίως δώρα Πατμίων μοναχών καί κληρικών πού έζησαν καί έδρασαν εντός καί εκτός τής Πάτμου. Είναι επίσης δωρεές μαθητών της Πατμιάδος Σχολής πού ενέδειξε πάνω από 70 επισκόπους καί 4 Πατριάρχες.

Στον Α΄ όροφο εκτίθενται τα πρώτα παλαίτυπα βιβλία τυπωμένα σε Βενετία και Φλωρεντία  15ου αιώ (Αριστοφάνης

,Αριστοτέλης,Όμηρος), χειρόγραφα και οθωμανικά φιρμάνια (15ος αιώ) , ως αντιπροσώπευση της Βιβλιοθήκης όπως :

1) Τό βιβλίο το΄Ιώβ (χειρόγραφο σε περγαμηνή αρχών 8ου αιώνα), μεγαλογράμματης γραφής με 44 μικρογραφίες .

2) Λόγοι Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, σε περγαμηνη Περί Ιερωσύνης. Περγαμηνή (941).

3) Τετραυάγγελο μέ εικόνες τών ευαγγελιστών σε περγαμηνή (1334).

4) Χειρόγραφος Πορφυρούς κώδιξ. απόσπασμα από 33 φύλλα τού κατά Μάρκον Ευαγγελίου (αρχών 6ου αιώνα), περγαμηνή βαμμένη μέ πορφύρα. Γραμμένη μέ κεφαλαία ασημένια γράμματα, ενώ τά Ιερά ονόματα καταγράφονται μέ χρυσά γράμματα.

5) Πατριαρχικό καί Συνοδικό σιγίλλιο (με μολυβδόβουλλο) Σωφρονίου Πατριάρχου Κων/λεως (4 Ιουλίου 1780). Στή βούλλα η Παναγία Βρεφοκρατούσα, προστάτιδα τής Πόλης καί υπέρμαχος Στρατηγός.

6) Χαριστήριο προνομιακό κηρόβουλλο έγγραφο τού Καρόλου Στ΄Βασιλέως Γερμανίας. Γραμμένο στά Λατινικά παρέχει προστασία στή Μονή καί ίδιαίτερα στά πλοία της (1777).

7) Χρυσόβουλλο του Αλεξίου Α΄ τού Κομνηνού, απρίλιος 1088. Ή πρωτότυπη υπογραφή μέ κιννάβαρη (κόκκινη μελάνη που υπέγραφαν μόνο οι αυτοκράτορες ). Τό σπουδαιότερο έγγραφο τής Μονής μέ τό οποίο παραχωρείται - δωρίζεται η Πάτμος καί τά γύρω νησιά (Λειψοί - Αρκιοί - Αγαθονήσι) στόν Όσιο Χριστόδουλο, μέ σκοπό νά ιδρύσει τή Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου.

8) Από τον τομέα τών εκτιθέμενων  Οθωμανικών  φιρμανίων, ξεχωρίζει ο ορισμός του Μωάμεθ του Β΄Πορθητή (1454)

Οι εικόνες τής Μονής διαιρούνται χρονολογικά στίς παρακάτω περιόδους: 1) Βυζαντινής εποχής (11ος αιώνας -1453), 2) Κρητικής τέχνης τών εποχών: α) 1453-1530, β) 1530-1570, γ) 1570-1640, δ) 1600-1700.

Οι οκτώ σωζόμενες βυζαντινές εικόνες είναι έργα ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας. Σημειώνουμε τήν είκόνα του Αγίου Νικολάου (22x19 εκ.) του 11ου αιώνα, πού οι μικροσκοπικές της ψηφίδες είναι από χρυσό καί σμάλτο. Είναι η αρχαιότερη ψηφιδωτή τής "μικρογραφικής ομάδας" και θεωρείται κτήμα τού Οσίου Χριστοδούλου. Το  ασημένιο της πλαίσιο ανήκει στα πολύ καλά έργα τής εποχής. επίσης, τόν Άγιο Θεόδωρο τον Τήρωνα (1200), τον ’γιο Ιάκωβο τον Αδελφόθεο (1260-1270).

Οι μεταβυζαντινές εικόνες προέρχονται κυρίως από τήν Κρήτη, όπου πολυάριθμοι ζωγράφοι, ανταποκρινόμενοι στή ζήτηση μιάς ευρήτατης πελατείας, εργάζονται με βυζαντινούς αλλά και μέ ιταλικούς τρόπους. Οι κορμοστασιές διακρίνονται γιά τήν αρχοντική τους ευγένεια, οί φυσιογνωμίες είναι σοβαρές, εμβριθεές, φανερώνουν ανθρώπους με πνευματικότητα και κύρος. η απόδοση τών σκηνών γίνεται με ηρεμία, άριστη σχέση προσώπων, κτιρίων καί τοπίων αλλά και δογματική πιστότητα και σαφήνεια. Εξαιρετικής τέχνης είναι, μεταξύ άλλων, ο Χριστός Παντοκράτορας και η Παναγία η Παντάνασσα του Ανδρέα Ρίτζου (15ος αιώνας) , ’γιος Ιωάννης ο Θεολόγος (περίπου 1500), Ο "Χριστός Ελκόμενος" , πού σύμφωνα μέ έρευνες αποδίδεται στόν Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (El Greco, περί τό 1500), τό τρίπτυχο τού Γεωργίου Κλότζα (1580-1600), Ο Άγιος Γεώργιος και η εικόνα της Παναγίας με την Αγία Αικατερίνη   έργο του κρητικού ζωγράφου Αγγέλου,οι δύο όμοιες εικόνες ΄΄Επι σοί χαίρε΄΄ του Θεόδωρου Πουλάκη 1670 -1690. Η Στέψη της Παναγίας Ιταλοκρητικής  τέχνης Βενετία 15ος αιώ.

Εκτός από τίς εικόνες και τά χειρόγραφα, στό σκευοφυλάκιο εκτίθενται  ενδεικτικά  άμφια (η Μονή κατέχει πλέον τών 600, πού ανήκουν κυρίως στόν 17ο και 18ο αιώνα, κατασκευασμένα με βαρύτιμα υφάσματα, χρωματιστά μετάξια, χρυσές και ασημένιες κλωστές και πολύτιμες πέτρες και μαργαριτάρια.  Ή διακόσμησή τους μαρτυρεί εξαίρετους καλλιτέχνες, με λεπτή αίσθηση τού χρώματος και βαθιά γνώση τού σχεδίου) μερικά που εκτίθονται ειναι:

Επιτραχήλιο τού Νεόφυτου τού Στ΄(18ος αιώνας). Βυσσινί βελούδο κεντημένο μέ μαργαριτάρια, τά οποία σχηματίζουν 7 σταυρούς.

Επιτραχήλιο (15ος αιώνας ) Χαρακτηρίζεται ώς τό επιτραχήλιο τών ιεραρχών. Στόν τράχηλο εικονίζεται ο Χριστός ώς Μέγας Αρχιευρεύς. Κατά μήκος τών λωρίδων ψηλά η Θεοτόκος καί ο Ιωάννης τής Δεήσεως. Ακολουθούν τρία ζεύγη, ένα Αποστόλων καί δύο Ιεραρχών: Πέτρος - Παύλος , Γρηγόριος - Βασίλειος , Χρυσόστομος - Νικόλαος.

Στιχάριο καί Σάκκος του Πατριάρχη Νεόφυτου του Στ΄ (18ος αιώνας). Ο σάκκος είναι σέ λευκό ταφτά. Ο ποδόγυρος καί ο ώμοι εχουν κεντηθεί καί διακοσμηθεί μέ χρυσόνημα μεγάλης επιφάνειας. Μακριοί μίσχοι απολήγουν σε ανθοφόρα φυλλώματα.

Επιγονάτιο με παράσταση "του Αναπεσοντος" (15ος αιώνας, είναι το αρχαιότερο). Παριστάνεται  ο Ιησούς ώς Βρέφος ξαπλωμένος σέ λίκνο καί ονειρεύεται τόν μελλοντικό Σταυρό καί τά Σύμβολα του Πάθους πού του δείχνει ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. Ή Παναγία δεξιά ανεμίζει προστατευτικά μέ ριπίδιο τό κοιμώμενο Βρέφος. Ή παράσταση συμβολίζει τήν ενσάρκωση του Λόγου καί τή λύτρωση του κόσμου.

Ιερά σκεύη καί Σταυροί ευλογίας (η σειρά τών έργων αργυροχοίας περιλαμβάνει περισσότερα από  300. Πρόκειται κυρίως γιά  έργα αγυρά ή αργυρεπίχρυσα τού 17ου και 18ου αιώνα, μέ διακοσμήσεις εγχάρακτες, σμάλτινες η συρμάτινες και επιγραφές σχετικές με τον κατασκευαστή η τον κτήτορα).

Χαρακτηριστικός σταυρός αγιασμού (17ος - 18ος αιώνας) είναι αυτός πού ανήκε στόν Αγιο Γρηγόριο τόν Ε΄, τόν Εθνομάρτυρα (…1821). Ξύλο σκαλισμένο καί τριγύρω ασήμι, χρυσός καί πολύτιμοι λίθοι. Η μία όψη  έχει τή Σταύρωση, η  άλλη τή Βάπτιση καί γύρω τό Δωδεκάορτο καί οι 4 Ευαγγελιστές. επίσης, αναφέρουμε:

Μίτρα ή Κορώνα. Κατά τήν παράδοση άνηκε στόν αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄τόν Κομνηνό. Βυσσινή βελούδο μέ πλούσιο χειροποίητο χρυσοκέντημα καί μαργαριτάρια, μέ παραστάσεις από τήν εις Αδου Κάθοδο, τήν ψηλάφηση του Θωμά κ.α.

Πατριαρχική Μίτρα, η καλή διαμαντένια κορώνα τού Πατριάρχη Κων/λεως Κυπριανού (1708-13). αφιέρωμα τού Πατμίου Πατριάρχη Κων/λεως, Νεοφύτου του Στ΄. ασήμι σφυρήλατο, σκαλιστό, επίχρυσο. Κοσμείται από σμάλτο, σμαράγδια, ορεία κρύσταλλο, ρουμπίνια, διαμάντια, μαργαριτάρια. Στή θέση τού μετώπου παριστάνεται ο Χριστός ενθρονος καί στίς επάνω άκρες οι τέσσερις Ευαγγελιστές.

Ποιμαντορική Ράβδος τού Πατριάρχη Διονυσίου του Δ΄ (1667). αφιέρωμα του Νεοφύτου του Στ΄. έργο του Μιχαήλ Φραντζή. Κοσμείται μέ χρυσό, σμάλτο καί 62 διαμάντια.

Μνημειακό Άγιο Ποτήριο ( Βενετία 16ος αιώνας) μέ έκτυπη παράσταση τού Χριστού ώς αμπέλου καί τών 12 Μαθητών ώς κλημάτων. Κατά τήν επανάσταση του 1821, ο Πάτμιος Πατριάρχης Αλεξανδρείας, Θεόφιλος Παγκώστας, τέλεσε Θεία Λειτουργία πάνω στή ναυαρχίδα τών Ψαριανών καί κοινώνησε τούς πλοιάρχους καί τούς ναύτες με αυτό, πρίν από τήν νικηφόρο για τούς Έλληνες ναυμαχία του Γυαλιού (κοντά στήν  Νίσυρο).

Επιστήθιος Σταυρός - λειψανοθήκη (Ίσως 16ος αιώνας). Χρυσός, κοσμημένος μέ έκτυπες παραστάσεις. Ρουμπίνια, τουρκουάζ μαργαριτάρια καί πολύτιμες πέτρες. Δώρο τής Αίκατερίνης τής Μεγάλης, Αυτοκράτειρας τής Ρωσίας (18ος αιώνας).

Ευαγγέλιο. έκδοση Μητροπόλεως Ουγγροβλαχίας (1693). Στάχωμα αργυρεπίχρυσο, δαπάνη Μητροπολίτου Σεβαστείας Δανιήλ (1787).

Στον Β΄όροφο του Μουσείου ενδεικτικά εκτίθενται : κοσμήματα παραδοσιακά, αφιερώματα απο χρυσό επενδυμένα με μαργαριτάρια, τα καραβάκια συρματερά χρυσά με σμάλτα που τα φορόυσαν σαν περιδέραια οι Πατινιώτισες Καραβοκυράδες  απο την εποχή του 17ου αιώ, όπου άκμαζε το εμπόριο και   τα αφιέρωναν στον Αγιο Ιωαννη τον Θεολόγο και Όσιο Χριστόδουλο για να φυλάνε τα καράβια τους στην θάλασσα.

Η Εικόνα της Αποκαλύψεως  δωρεά του Νικηφόρου Χαρτοφύλακος ( 1626 )που χρησίμευε σαν πόρτα στο σκευοφυλάκειο που υπάρχει στο καθολικό, πανω από αυτην η επονομαζόμενη ΄΄ Ασπίδα΄΄ ο βαρύτιμος ασημένιος πολυέλαιος με τους δράκους της Αποκαλύψεως.  

Στοιχεία από την Ιστορία της Πάτμου απο του αρχαίους χρόνους ( 4ος π.χ.)  οπώς την επιγραφή σε μάρμαρο που αναφέρεται στην ιέρεια της Σκυθείας Αρτέμιδος. Στην ίδια επιγραφή αναφέρεται ο Ορέστης που μετά την δολοφονία της κλυταιμνήστρας ,επιστρέφοντας από την Σκυθία έφερε μαζί του και ένα αγαλμα της Αρτέμιδος όπου και το τοποθέτησε στον Ναό της  Σκυθίας Αρτέμιδος (4ος αιώ.π.χ)  που υπήρχε.( Ο ναός βρισκόταν στην θέση της Ιεράς Μονής).

Το κεφάλι του Διονύσου σε παριανό μάρμαρο κλασσικής εποχής 6ου αιώ π.χ. ( εικάζεται από τον ναό του Διονύσου που υπήρχε στην αρχαία πόλη Μυρρινούσα στην Πάτμο).

Η ιστορική σημασία έχει η επιγραφή πού αναφέρεται στήν τελετή εγκαινίων τῆς Αγίας Τραπέζης τῆς πρώτης βασιλικής τού Ευαγγελιστού Ἰωάννου.  ( 3ος-4ος αιώ μ.χ.),

Eξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα σπάραγμα παλαιοχριστιανικής μαρμάρινης ανάγλυφης εικόνας Δεξιοκρατούσας Θεοτόκου μέ τόν Χριστό νά κρατεί κλειστό είλητάριο. Από τά σπάνια παραδείγματα τού είδους, πού διατηρεί μάλιστα ελάχιστα ίχνη χρώματος. 

Απο την ίδια εποχή βλέπουμε και σπαράγματα από θωράκια (τέμπλα της εποχής)

Οί όροι του Οσίου Χριστοδούλου ,μαρμαρινα κολώνακια  με τα οποια ο Όσιος οριοθετούσε την περιοχή που επέτρεπε στους κατοίκους να διαμένουν στο νησί.

Ένας παραδοσιακός επιτάφιος της Μ.Παρασκεύης ξυλόγλυπτος επίχρυσος 18ος αιώ.

Ο παλαιός θρόνος που βρισκόνταν στο Καθολικό της Μονής επενδύμένος με ελεφαντόδοντο και σεντέφι  μαζι με τα αναλόγια  (17ος αιώ)

Οι τοιχογραφίες οι οποίες κοσμούν τον όροφο είναι πιστά αντίγραφα απο τοιχογραφίες Ναών της Ελλάδος του ζωγράφου Σάμιου.

Τέλος το Ι.Παρεκκλήσιο του Αγιού Κων/νου και Ελένης που βρίσκεται η Εικόνα του Αγίου Μανδηλιου.