θεία λατρεία

ΘΕΙΑ ΛΑΤΡΕΙΑ
Κατά τη θεία λατρεία, κατά την τέλεσι όλων των Μυστηρίων και των Ακολουθιών, έχε εμπιστοσύνη στη δύναμι της Εκκλησίας, όπως το μικρό παιδί έχει εμπιστοσύνη στους γονείς του. Θυμήσου, ότι οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας, σαν θεόπνευστοι φωστήρες, κινούμενοι από το Άγιο Πνεύμα, σε οδηγούν στις τρίβους της σωτηρίας. Να μετέχης λοιπόν στη θεία λατρεία με απλή καρδιά, με εμπιστοσύνη μικρού παιδιού. Να εναποθέτης όλη σου τη φροντίδα στον Κύριο και να είσαι εντελώς ελεύθερος από τη λύπη και την αγωνία. «Μη μεριμνήσητε πώς ή τί λαλήσετε δοθήσεται γαρ υμίν εν εκείνη τη ώρα τί λαλήσετε» (Ματθ. ι’ 19). Πώς συμβαίνει τώρα αυτό; «Ου γαρ υμείς έστε οι λαλούντες, αλλά το Πνεύμα του Πατρός υμών το λαλούν εν υμίν» (στιχ. 20).
Ο Κύριος μας έχει βγάλει, καιρό τώρα απ’ αυτή τη φροντίδα, απ’ αυτή την αμηχανία, εμπνεόντας τους Αγίους Πατέρας μας με τον Παράκλητο να συντάξουν τους ύμνους και τις ευχές της λατρείας, για κάθε περίστασι της ζωής. Μονάχα ο νοητός εχθρός μας κινεί σε ταραχή. Αλλά δεν μπορεί να μας αναστατώση, αν είμαστε στερεωμένοι στην πέτρα της πίστεως. Αν δεν είμαστε στερεοί στην πίστι, αν είμαστε προσκολλημένοι στα επίγεια αγαθά, αν έχουμε υπερηφάνεια, τότε, ακόμη και κατά την πιο αγία, την πιο φρικτή στιγμή της λατρείας, κατά την τέλεσι δηλαδή και την κοινωνία των ζωοποιών του Χριστού Μυστηρίων, ο εχθρός πασχίζει να μας συνταράξη.
ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ
Βασικά μέσα εξαγιασμού, τα οποία εσημείωσε για τον εαυτό του ο π. Ιωάννης:
• Να βρίσκωμαι συχνότερα στο σπίτι.
• Να μελετώ και να ξαναμελετώ την Αγία Γραφή.
• Να διαβάζω τα λειτουργικά βιβλία.
• Να καλλιεργώ την αυτοσχέδια προσευχή και ιδιαίτερα να φροντίζω για την καθαρότητα της ψυχής με την αδιάλειπτη επίκληση του ονόματος του Ιησού, δηλ. με την προσευχή του Ιησού.
• Να εκτελώ ενσυνείδητα όλα τα ποιμαντικά μου καθήκοντα.
«Στον πραγματικό χριστιανό όλα πρέπει να είναι διαφορετικά. Διαφορετικοί οι λογισμοί – άγιοι. Διαφορετικές οι επιθυμίες – ουράνιες και άφθαρτες. Διαφορετικές οι χαρές – υψηλές και θείες. Διαφορετικός ο πλούτος – ψυχικός και άφθαρτος. Διαφορετικά τα λόγια – ουράνια. Διαφορετικοί οι φίλοι – πνευματικοί και όχι σαρκικοί.»
– «Είμαι δυστυχής, άχρηστη στον κόσμο».
– «Ο μεγάλος νους του Πλάστου δεν μπορεί να κάνη τίποτε το άχρηστο στον κόσμο.»
Στη σύζυγο του, η οποία δεν είχε καταλάβει από την αρχή τις επιδιώξεις του, έλεγε: «Ευτυχισμένες οικογένειες, Λίζα, και χωρίς εμάς υπάρχουν αρκετές… Εγώ και συ ας αφιερώσουμε τους εαυτούς μας στην υπηρεσία του Θεού.»
«Η ψυχή του ανθρώπου είναι εκ φύσεως απλή. Όλες τις πονηρές πλεκτάνες τις απωθεί από τον εαυτό της.»
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ
«Προσπαθήστε να προοδεύετε στην εσωτερική καρδιακή επιστήμη, στην επιστήμη δηλαδή της αγάπης, της πίστεως, της προσευχής, της πραότητος, της ταπεινοφροσύνης, της ευγενείας, της υπακοής, της σωφροσύνης, της συγκαταβατικότητος, της συμπαθείας, της αυτοθυσίας, της καθάρσεως από πονηρούς και κακούς λογισμούς… «Ζητείτε δε πρώτον την βασιλείαν του Θεού και την δικαιοσύνην αυτού,, και ταύτα πάντα προστεθήσεται υμίν» (Ματθ. στ’ 33).»
«Περισσότερο απ’ όλα να μαθαίνετε την γλώσσα της αγάπης, την πιο ζωντανή και εκφραστική γλώσσα. Χωρίς αυτή, η γνώσις των ξένων γλωσσών δεν φέρνει καμμιά ουσιαστική ωφέλεια.»
«Ο απ. Παύλος παραγγέλλει «το Πνεύμα μη σβέννυτε» (Α’ Θεσ. ε’ 19). Πρέπει να θυμάται αυτό κάθε χριστιανός ιδιαίτερα όμως ο ιερεύς και ο διδάσκαλος των παιδιών. Ιδιαίτερα εμείς πρέπει πάντοτε να φλεγώμεθα από το Αγ. Πνεύμα κατά την εξάσκησι της υψηλής μας υπηρεσίας προς τον Θεό και τους ανθρώπους».
«Μπορεί κάποιος να γίνη σοφός και όμως να καταντήση άχρηστος άνθρωπος. Εμείς πρέπει να δημιουργήσουμε όχι μόνον σοφούς ανθρώπους και ωφέλιμα μέλη της κοινωνίας, αλλά κυρίως ευλαβείς και φωτισμένους χριστιανούς. Αυτό είναι το πιο απαραίτητο. Είθε να ευλογήση ο Θεός το έργο της παιδείας, ώστε απ’ όλες τις γνώσεις να σχηματισθή στις ψυχές των παιδιών εκείνη η αρμονική συμφωνία, εκείνο το σταθερό χριστιανικό σύστημα των κανόνων και των έξεων, το οποίον αποτελεί την αληθινή χριστιανική μόρφωσι.
Αλλά εάν τα παιδιά πιέζωνται από πολλά μαθήματα της κοσμικής σοφίας, εάν αποσπούν για την προετοιμασία των μαθημάτων αυτών ώρες από τις θείες ακολουθίες, εάν και μέσα στον ναό ασχολούνται με τα μαθήματα τους έτσι ώστε να μη αποτελή η θεία ακολουθία τροφή για τον νου και την καρδιά, εάν ακόμη στενοχωριούνται μέσα στον ναό, τότε το έργο της παιδαγωγικής μας θ’ αποτύχη. Διότι την καλυτέρα παιδαγωγική προσφέρει η Εκκλησία με την θαυμασία, την ουρανία, την λυτρωτική ακολουθία».
«Οι φωνές των διδασκάλων εξωτερικά μόνο χρησιμεύουν για βοήθεια και προτροπή. Ένας είναι ο αληθινός διδάσκαλος, ο Χριστός. Ο λόγος Του διδάσκει μέσα μας. Όταν δεν υπάρχη μέσα μας ο σωτήριος λόγος Του, υπάρχουν ασήμαντα λόγια, κενός θόρυβος.»
«Δεν προέρχεται άραγε η ψυχρότης στην ακολουθία από το ότι άλλοι δεν την καταλαβαίνουν και άλλοι την νιώθουν μόνο νοησιαρχικά, χωρίς ζωντάνια, την στιγμή που η ακολουθία είναι και υψηλή θεωρία του νου αλλά και γλυκύτης της καρδιάς;»
«Διδάσκεις τα παιδιά σου ή τα παιδιά των άλλων; Θεώρησε την εργασία αυτή σαν υπηρεσία προς τον Θεό. Να τα διδάσκης με ζέσι, με εγκαρδιότητα, αφού προηγουμένως αναζητήσης να βρης τρόπους για μια διδασκαλία σαφή, κατανοητή, ωλοκληρωμένη και καρποφόρα.»
«Προσωπικές του παιδαγωγικές αρχές:
• Να μη τιμωρή.
• Να διδάσκη με διαλογική συζήτησι.
• Να επαναλαμβάνη με τρόπο ζωντανό αναλύσεις της Αγ. Γραφής συνοδεύοντας την επανάληψι με αναγνώσεις εκλεκτών περικοπών.
• Να επιτρέπη τις ερωτήσεις των μαθητών και να προκαλεί συζητήσεις, στις οποίες έπαιρναν μέρος πολλοί από αυτούς.
• Ενθάρρυνσι της ελευθερίας και της πρωτοβουλίας των μαθητών.
• Η εκκλησιαστική ακολουθία μπορεί και πρέπει να είναι το καλύτερο μέσον αγωγής για την μόρφωσι της χριστιανικής ψυχής.»
«Μέσα στο ναό βρίσκεσθε ενώπιον του προσώπου του Θεού.»
«Πώς μπορεί κανείς, ερωτά, να αποφύγη την βία επί του εαυτού του; Και πώς μπορεί κανείς να μη προτρέπη και να μη αναγκάζη τους χριστιανούς στην εκπλήρωσι των προσταγμάτων της πίστεως και της ηθικής; Μήπως δεν γράφει η Αγ. Γραφή ότι «η βασιλεία των ουρανών βιάζεται, και βιασταί αρπάζουσιν αυτήν» (Ματθ. ια’ 12); Και πώς να μην αναγκάζης, ιδιαίτερα τα αγόρια, στο να μελετούν και να προσεύχωνται; Χωρίς αυτά τί θα γίνουν; Δεν θα γίνουν οκνηροί; Δεν θα μάθουν όλα τα κακά;»
«Γονείς και παιδαγωγοί! Φυλάξετε τα παιδιά σας με όλο σας το ενδιαφέρον από τις ιδιοτροπίες και τα πείσματα που σας κάνουν. Όλα αυτά είναι σπέρματα της ψυχικής διαφθοράς».
«Είσθε τα παιδιά μου, διότι εγώ σας εγέννησα πνευματικά και σας γεννώ με την ευλογία του Ιησού Χριστού. Το πνευματικό μου αίμα, δηλαδή οι νουθεσίες μου, κυλά στις φλέβες σας. Σας πότισα και σας ποτίζω σαν από μητρικούς μαστούς με το λογικό γάλα. Είσθε παιδιά μου, διότι σας έχω πάντοτε στην καρδιά μου και προσεύχομαι για σας. Είσθε παιδιά μου, διότι εγώ πράγματι σαν ιερεύς είμαι ο πατέρας και σεις οι ίδιοι είσθε εκείνοι που με ονομάζετε μπάτιουσκα. Παιδιά πνευματικά! Η λέξις αυτή δεν αρέσει καθόλου στον διάβολο, στον αίτιο της κακίας, του μίσους και της υποκρισίας. Αλλά εγώ με την βοήθεια του Θεού ούτε για ένα λεπτό δεν θα υποχωρήσω μπροστά του, και δεν θα σας ονομάζω διαφορετικά παρά παιδιά μου. Διότι εσείς είσθε παιδιά μου κατά την πίστι, κατά την Εκκλησία του Θεού και κατά το ότι δέχεσθε από εμένα τις νουθεσίες και την πατρική χειραγώγησι… Κανείς δεν μπορεί να πει παιδιά του τα ξένα παιδιά παρά μόνον εν Πνεύματι Αγίω, εν Πνεύματι Αληθείας και Αγάπης.»
ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ «Η ΑΜΑΡΤΙΑ ΣΑΝ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΙΚΗΣ ΔΥΣΤΥΧΙΑΣ ΜΑΣ»
«Να ενθυμήσθε ότι στον κόσμο ενεργεί αδιάκοπα ο Νόμος του Θεού σύμφωνα με τον οποίο κάθε καλό βραβεύεται εσωτερικά και κάθε κακό τιμωρείται. Το κακό συνοδέυεται από θλίψι, από σφίξιμο στην καρδιά. Το καλό συνοδεύεται από ειρήνη, από χαρά και ευφορία της καρδιάς».
«Στην σημερινή κατάστασι ο άνθρωπος είναι όλος ποτισμένος από εγωϊσμό, πονηρία, ολιγοπιστία, αμφιβολία, ανυπακοή, επιπολαιότητα, κακία, ασωτία, ζήλεια, φιλαργυρία, οκνηρία, μικροψυχία, αθυμία, ψεύδος, βλασφημία. Τί μεγάλος κόπος ορθώνεται μπροστά στον χριστιανό όταν θελήση να καθαρίση τον εαυτό του από κάθε ακαθαρσία και φθορά των παθών».
«Όλες οι αμαρτίες και τα πάθη, οι πόλεμοι και οι φιλονεικίες είναι στην ουσία ψυχικές ασθένειες. Είναι πυρκαϊά της ψυχής, μεγάλη φωτιά που μαίνεται εσωτερικά και που βγαίνει από τα έγκατα του Άδη. Πρέπει να την σβήσουμε με το νερό της αγάπης».
«… όπως ο νέγρος δεν μπορεί ν’ αλλάξη το μαύρο του δέρμα και να το κάνη άσπρο, έτσι και σεις δεν μπορείτε να κάνετε το καλό, γιατί συνηθίσατε στο κακό. Χρειάζεται η παντοδύναμη βοήθεια της θείας Χάριτος».
«Ω πίστις αγία! Με τί λόγια και τί αίνους να σε υμνήσω για τα αναρίθμητα αγαθά της ψυχής και του σώματος που μου χάρισες; Για όλα τα θαυμάσια που έκανες και κάνεις μέσα μου; Για το αγαθό της ειρήνης και την απαλλαγή από την ανησυχία; Για το αγαθό της ελευθερίας και την αφαίρεσι της πικρής στενοχωρίας; Για το αγαθό του πνευματικού φωτός και την εκδίωξι του σκότους των παθών; Για το αγαθό της παρρησίας και την εξάλειψι της μικροψυχίας και του φόβου; Για το αγαθό της πνευματικής ωραιότητος, του ψυχικού μεγαλείου, και την απαλλαγή από την δουλεία της αμαρτίας και της πνευματικής χαμερπείας; Αιώνια δόξα ανήκει σε Σένα, Θεέ μου Ευεργέτα. Ας γνωρίσουν την δόξα Σου όλοι οι άνθρωποι, όλες οι φυλές της γης, ώστε όλοι να Σε υμνούν στην Ανατολή και στην Δύσι».
«Στην Θ. Λειτουργία βρίσκεται η δύναμίς μας εναντίον των πλέον ισχυρών εχθρών μας. Βρίσκεται η νίκη κατά των παθών, τα οποία συχνά μας προσβάλλουν. Βρίσκεται το φως των ψυχών μας, η ελπίς και η καταφυγή μας».
«Η καθημερινή μου μεγάλη συμφορά, δηλαδή οι αμαρτίες, μου κατατρώγουν την καρδιά. Αλλά μάχεται εναντίον αυτής της συμφοράς ο καθημερινός Λυτρωτής μου, ο Ιησούς Χριστός. Αυτός με ευεργετεί καθημερινά, αόρατα, με τα Άχραντα Μυστήρια».
«Όταν αμαρτήσεις και καίγεσαι με την φλόγα των αμαρτιών, αναζήτησε την μοναδική Θυσία, την παντοτινή και ζωντανή, που έγινε για τις αμαρτίες μας. Ρίξε τα παραπτώματα σου μπροστά στην Θυσία αυτή. Δεν υπάρχει πουθενά αλλού σωτηρία για σένα. Μη προσπαθήσης να σωθής μόνος σου».
«Η Θ.Λειτουργία είναι η ουρανία λατρεία του Θεού πάνω στην γη. Είναι μακαριότης, ειρήνη, χαρά της ψυχής. Αυτή τρέφει τον νου, χαροποιεί την καρδιά, προκαλεί δάκρυα κατανύξεως, ευλαβείας, ευγνωμοσύνης, παρακινεί σε αγώνες αυτοθυσίας και ευφραίνει με τις ελπίδες της αναστάσεως και της αθανασίας».
ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
«Ο Κύριος, με τον Οποίο καθημερινά ενώνομαι δια της Θ. Ευχαριστίας, με ενισχύει. Διαφορετικά από πού θα μπορούσα να αντλήσω δύναμι για τέτοιους ακαταπαύστους αγώνες και εντατικούς κόπους, με τους οποίους προσπαθώ να υπηρετώ την δόξα του ονόματος Του και την σωτηρία του πλησίον μου;»
«Αποθνήσκω, όταν δεν λειτουργώ»
«Μέσα μας δεν έχουμε την αληθινή ζωή, αν προηγουμένως δεν πλησιάσουμε την πηγή της ζωής, τον Ιησού Χριστό. Ο εξουσιαστής της ζωής παραθέτει τον ίδιο τον εαυτό Του σαν τροφή και ποτό εκείνων που πιστεύουν σε’ Αυτόν. Πλουσιοπάροχα δίνει ζωή σ’ εκείνους που κοινωνούν… «Ο τρώγων μου την σάρκα και πίνων μου το αίμα έχει ζωήν αιώνιον» (Ιωάν. στ’ 54)
«Μέσα στα λόγια: «Λάβετε, φάγετε, τούτο μου έστι το σώμα, το υπέρ υμών κλώμενον», και «Πίετε εξ αυτού πάντες, τούτο έστι το αίμα μου, το υπέρ υμών και πολλών εκχυνόμενον», περιέχεται η άβυσσος της θείας αγάπης προς το ανθρώπινο γένος. Ιερό ρίγος διέρχεται ολόκληρο το σώμα, ολόκληρη την ύπαρξι κάθε απροκαταλήπτου, ελευθέρου από ακολασίες και ηδυπάθειες ανθρώπου, όταν με το αυτί της καρδιάς ακούη αυτά τα λόγια από το στόμα του λειτουργού».
«Ω, αγάπη τελειωτάτη! Ω αγάπη, που τα πάντα αγκαλιάζεις! Ω αγάπη ισχυροτάτη! Τί να προσφέρουμε σαν ευγνωμοσύνη στον Θεό για την αγάπη Του προς εμάς;»
«Προσεύχεσθε, παρώτρυνε για όλους (για νεκρούς και ζώντες, την ώρα της Θ.Λειτουργίας και ιδιαίτερα μετά τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων), και γι’ αυτούς που είναι κοντά μας και για εκείνους που είναι μακρυά. Με την ολόψυχη προσευχή μας μπορούμε να ενωθούμε πνευματικά μαζί τους» Με την προσευχή για τον πλησίον είναι δυνατόν να τον πλησιάσης τόσο πολύ, «που να τον έχης στην καρδιά σου. Είναι επίσης δυνατό να θερμανθή και η δική του καρδιά με την δική σου αγάπη».
«Ο ιερεύς ή ο αρχιερεύς πολλές ευχές τις διαβάζει μυστικά. Είναι πολύ ωφέλιμο και πολύ ενδιαφέρον για τον νου και την καρδιά να γνωρίζουν οι χριστιανοί την πλήρη τέλεσι της φρικτής Μυσταγωγίας».
«Τον κάθε άνθρωπο που σε πλησιάζει, να τον δέχεσαι με καλωσύνη και με χαρούμενη διάθεσι, ακόμη κι άν είναι ένας επαίτης ή μια πτωχή γυναίκα. Εσωτερικά να ταπεινώνεσαι μπροστά σε όλους, θεωρώντας τον εαυτό σου κατώτερο από όλους, διότι εσύ τοποθετήθηκες από τον ίδιο τον Χριστό να είσαι υπηρέτης όλων. Οι αδελφοί σου είναι μέλη Του, ακόμη κι αν, όπως εσύ, φέρουν επάνω τους τα τραύματα των παραπτωμάτων».
.
.
.
«Στην κατάστασι της απιστίας για κάτι το αληθινό και άγιο, σημειώνει, η καρδιά συνήθως γεμίζει από στενοχώρια και φόβο. Αντίθετα στην ειλικρινή πίστι νιώθει χαρά, ηρεμία, άνεσι και ελευθερία. Η αλήθεια φανερώνεται και θριαμβεύει με τις καταστάσεις της καρδιάς. Η δυσκολία που αισθάνεται η καρδιά όταν δεν πιστεύη κανείς σε κάτι αληθινό και άγιο, είναι δείγμα ότι σφάλλει ο νους με την απιστία του. Κάθε ψευδής λογισμός φέρει μέσα του την απόδειξι του ψεύδους του. Αυτό ταλαιπωρεί, θανατώνει την καρδιά. Αντίθετα κάθε αληθινός λογισμός φέρνει μέσα του την απόδειξι της αληθείας του. Αυτό γαληνεύει, ζωογονεί την καρδιά».
«Στην ψυχή του ανθρώπου που φοβάται τον Θεό, αποκαλύπτει αλλού, δημιουργείται μια πνευματική αόρατη σχέσις μ’ Αυτόν. Ο Κύριος άλλοτε ενθαρρύνει και άλλοτε καταδικάζει τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις διαθέσεις μας».
«’Οπως το σώμα χωρίς τον αέρα, έτσι και η ψυχή χωρίς το Πνεύμα το Άγιο, ούτε στιγμή δεν μπορεί να ζήση την πραγματική ζωή. Γι’ αυτό φρόντιζε διαρκώς με μια καθαρή και προσεκτική ζωή να βρίσκεσαι σ’ επικοινωνία με τον Θεό. Διότι χωρίς Αυτόν η ψυχή νεκρώνεται».
Συνομιλίες του Αγίου Ιωάννου της Κροστάνδης με την Ηγουμένη Ταϊσια:
Π. Ιωάννης: «Γιατί μου ζήτησες με τόση επιμονή να επισκεφθώ το μοναστήρι σας; Συναντηθήκαμε και μιλήσαμε δεν σου φτάνει αυτό;»
Ηγ. Ταϊσία: «Μπάτουσκα, σου ζητώ να ελθης, επειδή ακριβώς είχα την ευκαιρία να μιλήσω μαζί σας και να σας ιδώ με τα ίδια μου τα μάτια. Αφού λοιπόν εγώ είχα αυτήν την ευτυχία, θέλω να έχουν την ίδια τύχη και οι αδελφές μου. Αν δεν χρησιμοποιήσω όλα τα διαθέσιμα μέσα για να το καταφέρω αυτό, τότε θα το έχω βάρος στην συνείδηση μου, αν όμως εγώ καταβάλω κάθε δυνατή προσπάθεια και σεις εξακολουθήσετε να αρνήσθε, τότε δεν θα έχω να δώσω λόγο στον Θεό.»
Π. Ιωάννης: «Α! γι’ αυτό λοιπόν! Γι’ αυτό πάμε στο μοναστήρι!»
Ηγ. Ταϊσία: «Είχα την ελπίδα, Μπάτουσκα, ότι θα μπορούσα να σας ανοίξω όλη μου την ψυχή. Πάντα ήθελα να το κάνω αυτό, για να μπορέσετε να την ιδήτε σαν κάτι το συγκεκριμένο και να μου δείξετε αυτό που χρειάζεται. Αυτός είναι ο σκοπός της συνομιλίας μου μαζί σας.
Πολλές φορές συμβαίνει να μη γνωρίζουμε τον εαυτό μας και να υποχωρούμε στις αδυναμίες μας. Εκτός αυτού, βλέπω ότι εσείς είσθε ένας άνθρωπος προικισμένος με την χάρη του Θεού βλέπετε δια του Αγίου Πνεύματος, που ενοικεί σε σας.»
Π. Ιωάννης: «Σε μας τους ποιμένες δίδεται μιά ιδιαίτερη χάρη για το έργο της σωτηρίας των ψυχών, που μας έχουν εμπιστευθή. Αυτή η χάρη φωτίζει και την γνώση μας στον βαθμό, όπου χρειάζεται.»
Ηγ. Ταϊσία: «Ναι Μπάτουσκα. Δεν έχουν όμως όλοι οι ποιμένες το ίδιο ποσοστό χάρης. Νομίζω πως η χάρη δίδεται στον καθένα κατά το μέτρο της προσωπικής του ικανότητος να την δεχθή. Εσείς είσθε ιδιαίτερα προικισμένος με το Άγιο Πνεύμα και μέσω αυτού μιλάτε στον λαό. Το έχω προσέξει αυτό από πολύ καιρό τώρα.
Π. Ιωάννης: «Αν μπόρεσες να παρατηρήσεις και να κατανοήσης την πνευματικότητα ενός ανθρώπου, τότε δεν υπάρχει λόγος να αμφιβάλλωμε ότι χρειάζεται πίστη, γιατί ο εχθρός ταράζει τις ψυχές μας με αμφιβολία και απιστία, για να μας στερήση την ειρήνη.»
Ηγ. Ταϊσία: «Εσείς έχετε την ευκαιρία να βλέπετε πολύ κόσμο, να μαθαίνετε τις διάφορες ανάγκες του, τις αμαρτίες και τις ελλείψεις του και γενικά όλα, όσα σας εμπιστεύεται αυτός ο κόσμος.»
Π. Ιωάννης: «Ναι αγαπητή μου. Αναγκάζομαι ν’ ακούω τις εξομολογήσεις πολλών ανθρώπων». (Εδώ ο Μπάτουσκα αναστέναζε βαθειά).
Ηγ. Ταϊσία: «Μήπως αυτό σας είναι δύσκολο μερικές φορές;»
Π. Ιωάννης: «Δεν είναι εύκολο, αλλ’ αυτό ακριβώς είναι το νόημα της εντολής «Οφείλομεν ημείς οι δυνατοί τα ασθενήματα των αδυνάτων βαστάζειν.» (Ρωμ. 15:1). Αυτή η εντολή δεν είναι εύκολη στην πραγματοποίηση της και αναφέρεται κυρίως στους ποιμένες.»
Ηγ. Ταϊσία: «Έχετε μήπως την ευκαιρία να συναντάτε και άγιες ψυχές, τέλειες;»
Π. Ιωάννης: «Η τελείωση μας είναι εκεί» (και έδειξε τον ουρανό) «και ένας μόνον είναι άγιος, ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός.»
Ηγ. Ταϊσία: «Μπάτουσκα, όσο ο άνθρωπος ζη μέσα σ’ αυτό το σαρκίο δεν μπορεί να ελευθερωθή από τα πάθη, τους πειρασμούς και τις παγίδες, που τον περιτριγυρίζουν παντού σ’ όλον τον κόσμο…»
Π. Ιωάννης: «Φυσικά, ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος παθών και γι’ αυτό ακριβώς χρειάζεται να επαγρυπνούμε με ένταση και επιμονή. Την στιγμή του πειρασμού ο άνθρωπος είναι σαν να τοποθετήται σε ζυγαριά – προς τα πού θα κλίνη; Ο εχθρός τον σπρώχνει στον όλεθρο, ενώ κάποιος άγγελος καθώς και η συνείδηση του τον συγκρατούν. Αυτήν την ώρα πρέπει να οπλίζεται κανείς με τον φόβο των βασάνων της κολάσεως. Χρειάζεται επίσης να προσθέση και τις μυστικές προσευχές της καρδιάς του, γιατί χωρίς την βοήθεια του Θεού, δεν έχομε αρκετή δύναμη να καταπολεμήσωμε τους πειρασμούς.»
Ηγ. Ταϊσία: «Όταν νήφη κανείς, τότε ακόμη και η παραμικρή απόκλιση από τον Θεό, θελητή ή αθέλητη κλίνει την ζυγαριά της ψυχής και καταστρέφει την ειρηνική της κατάσταση (Φυσικά μιλώ από δική μου πείρα) κι όταν χαθή η ειρήνη, επέρχεται αναταραχή, ενόχληση και απογοήτευση. Ω, πόσο σκληρό είναι αυτό μερικές φορές για την ψυχή και πόσο δύσκολο είναι να επανέλθη πάλι στην ειρηνική της κατάσταση!»
Π. Ιωάννης: «Εκείνη την στιγμή είναι απολύτως απαραίτητο να υπάρξη άμεση και μυστική μετάνοια «Κεκράξεται προς με και εισακούσομαι αυτού.» (Ψαλμ. 90:15). Ο Κύριος γνωρίζει τις αδυναμίες μας και είναι έτοιμος να μας τα συγχωρήση όλα, αν μετανοήσωμε και ζητήσωμε συγχώρηση. Είναι απολύτως απαραίτητο να μη σκληρυνθή η καρδιά μας, δηλαδή να μη διστάσωμε στην σκέψη της αμαρτίας, που διαπράξαμε αλλά να μετανοήσωμε αμέσως με την σκέψη του ελέους του Θεού. Τότε, δεν θα υπάρξη ταραχή ή ενόχληση, αλλά συντριβή της καρδιάς και ταπεινοφροσύνη, που ο Θεός «ούκ εξουδενώσει» (Ψαλμ. 50:17).
Ηγ. Ταϊσία: «Πώς μπορεί κανείς να διατηρήση την ειρηνική σχέση της ψυχής του με τον Θεό, που αποκαταστάθηκε με τα Μυστήρια, την μυστική μετάνοια ή το έλεος του Θεού;»
Π. Ιωάννης: «Τίποτε δεν διατηρεί την ειρήνη, που συνίσταται στην επαφή με τον Θεό, όσο η νήψη. Γενικά αυτός, που ζη ζωή πνευματική και είναι ζηλωτής της σωτηρίας, πρέπει ακούραστα να νήφη, να παρακολουθή δηλαδή όλες τις κινήσεις της καρδιάς και του νού του.
Αυτόν τον παρατηρεί προσεχτικά ο εχθρός, που θέλει να τον πιάση, όταν βρη ανοιχτή την πόρτα, δηλαδή σε μια στιγμή, που ο νοικοκύρης δεν προσέχει, και τότε ορμά αμέσως μέσα, συμπεριφέρεται σαν ιδιοκτήτης της ψυχής και μπορεί να προκαλέση μεγάλο κακό.»
Ηγ. Ταϊσία: «Πόσο άσχημο είναι το συναίσθημα, που νοιώθει κανείς μέσα του, όταν, αφού καθαρισθή και αποκαταστήση την σχέση του με τον Θεό, η ψυχή του διακόπτει και πάλι αυτήν την σχέση!»
Π. Ιωάννης: «Σε μια καθαρή και άσπρη επιφάνεια φαίνεται ακόμη κι ο παραμικρότερος λεκές το ίδιο μπορούμε να ειπούμε ότι ισχύει και για την ψυχή. Σε μια μαύρη όμως και ακάθαρτη επιφάνεια ο λεκές δεν φαίνεται, γιατί όλη είναι σκοτεινή και ακάθαρτη. Έτσι λοιπόν προκύπτει ότι είναι ανάγκη να νήφωμε και να έχωμε αδιάλειπτη μνήμη Θεού και εσωτερική προσευχή.»
Ηγ. Ταϊσία: «Ναι, μπάτουσκα, τείνει κανείς να πιστέψη ότι δύσκολα μπορεί να κρατηθή σ’ αυτόν τον δρόμο, άν η ζωή τον έχη ρίξει μέσα σε αδιάκοπες σκοτούρες, έστω κι άν αυτές είναι αθώες – όπως είναι π.χ. οι φροντίδες κάποιου, που έχει την ευθύνη άλλων, αλλά αγωνίζεται ταυτόχρονα να έχη και νήψη.»
Π. Ιωάννης: «Ναι, είναι δύσκολο, αλλά τί καλό μπορεί να αποκτηθή χωρίς αγώνα; Στο κάτω-κάτω, αν το ιδούμε από μιάν άλλη άποψη, μήπως η σωτηρία μας δεν βρίσκεται στον αγώνα μας, μήπως η Βασιλεία του Θεού δεν αποκτάται δια της βίας;» Από δε των ημερών Ιωάννου του Βαπτιστού έως άρτι η βασιλεία των ουρανών βιάζεται και βιασταί αρπάζουσιν αυτήν.» (Ματθ. 11:12). Δηλαδή με το να υποχρεώνωμε τον εαυτό μας πιεστικά και να αγωνιζώμαστε, να δίνωμε μάχες και να επιτυγχάνουν μόνον αυτοί, που έχουν τον μεγαλύτερο ζήλο. Εδώ χρειάζεται προσευχή.»
Ηγ. Ταϊσία: «Πάτερ, δίδαξε με πως να προσεύχωμαι.»
Π. Ιωάννης: «Η προσευχή είναι το πιο απλό και ταυτόχρονα το πιο δύσκολο πράγμα. Το παιδί παρακαλεί με τον δικό του τρόπο. Ζητά ό,τι θέλει από τον πατέρα και την μητέρα του. Είμαστε κι εμείς παιδιά του ουρανίου Πατρός, γιατί λοιπόν θα πρέπει να κάνωμε διαφορετικά; Πρέπει να του πούμε τις ανάγκες μας, όπως τις νοιώθομε και με τον ίδιο τρόπο να του ανοίξωμε την καρδιά μας. «Εγγύς Κύριος πάσι τοις επικαλουμένοις αυτόν εν αληθεία… και της δεήσεως αυτών εισακούσεται (Ψαλμ. 144:19, 20). Και πάλι σας λέγω «ελεύσομαι» (11 Σαμ. 17:2).
Ω, πόσο μεγάλο είναι το έλεος του Θεού για μας! Αλλά ταυτόχρονα πρέπει να είμαστε φρόνιμοι και προσεκτικοί, να τηρούμε τον νου μας μακριά από περισπασμούς, μετεωρισμού και μάταιες σκέψεις».
Ηγ. Ταϊσία: «Μερικές φορές Μπάτουσκα προσεύχομαι πραγματικά με όλο μου το έιναι σαν να στέκωμαι μπροστά στον ίδιο τον Θεό. Τότε εξαφανίζεται ο εαυτός μου και η προσευχή μου γίνεται γλυκειά και θερμή. Αυτό όμως δεν συμβαίνει συχνά. Μερικές φορές πάλι δεν επιτρέπω στον εαυτό μου να έλθη σ’ αυτήν την κατάσταση, γιατί φοβούμαι τον εχθρό, μήπως δηλαδή με κολακεύει και με κάνει να νοιώθω υπερηφάνεια, που κάνω τέτοια προσευχή, γιατί ακόμη είμαι άπειρη και δεν μπορώ να σταθώ σ’ αυτό το ύψος ανεπηρέαστη. Αυτή η εργασία είναι για κείνους, που είναι πιο προοδευμένοι πνευματικά από μένα.
Έχω διαβάσει φυσικά όλα εκείνα τα ασκητικά συγγράμματα, που μας λένε να είμαστε προσεχτικοί, όσον αφορά την καθαρή προσευχή – ιδιαίτερα οι αρχάριοι, όπως είμαι εγώ – και μας προειδοποιούν ότι όσοι καταπιάνονται μ’ αυτήν πρόωρα, πρέπει να παίρνουν πολλές προφυλάξεις, επειδή η προσευχή αυτή είναι ένα μεγάλο χάρισμα, που το δίνει ο ίδιος ο Θεός.»
Π. Ιωάννης: «Γι’ αυτό ακριβώς σου λέγω να είσαι φρόνιμη και προσεχτική. Δεν είναι όμως σωστό να αποφεύγης την καθαρά προσευχή. Αυτή η προσευχή είναι επίσκεψη της χάρης του Θεού. Πρέπει να την επιζητή κανείς επίμονα και εντατικά και να την φυλάττη σαν κόρη οφθαλμού δεν πρέπει κατά κανένα τρόπο να την αποφεύγη. Ο εχθρός μισεί αυτού του είδους την προσευχή και προσπαθεί να μας φοβίσει και να μας απατήση. Αυτή η προσευχή ειρηνεύει την ψυχή και φέρνει την σιωπή και την ηρεμία.»
Ηγ. Ταϊσία: «Από τότε, που έγινα ηγουμένη δεν προσεύχομαι πολύ. Οι καθημερινές εργασίες και φροντίδες, με τις οποίες ασχολούμαι συνεχώς, με εξαντλούν τόσο, που μολις καταφέρνω να συρθώ το βράδυ στο κρεββάτι μου και πριν προλάβω καλά-καλά να ξυπνήσω το πρωί ξαναρχίζουν πάλι τα ίδια. Μόλις ανοίξω την πόρτα του κελλιού μου κυριολεκτικά καταπτοούμαι από τις έγνοιες και δυσκολεύομαι να ξαναγυρίσω στην προσευχή.»
Π. Ιωάννης: «Η σωτηρία και η προσευχή δεν βρίσκονται στα πολλά λόγια, αλλά στην κατανόηση και στην θέρμη της καρδιάς.
Το σπουδαιότερο πράγμα, που πρέπει να θυμάσαι κατά την διάρκεια της ημέρας είναι ότι πρέπει να έχεις συνεχή μνήμη Θεού, να κάνης δηλαδή μυστική νοερά προσευχή. Κι εγώ ο ίδιος δεν έχω καιρό να παρευρίσκωμαι σε μακρές μοναστηριακές ακολουθίες, αλλά όπου κι αν πάω, είτε με τα πόδια είτε με το πλοίο, είτε με την άμαξα καθιστός ή ξαπλωμένος δεν μ’ εγκαταλείπει ποτέ η σκέψη του Θεού. «Προωρώμην τον Κύριον ενώπιον μου δια παντός… ίνα μη σαλευθώ.» (Ψαλμ. 15:8). Η σκέψη ότι Εκείνος είναι κοντά μου δεν μ’ εγκαταλείπει ποτέ. Πρέπει και συ να προσπαθήσης να κάνης το ίδιο.»
Ηγ. Ταϊσία: «Μπάτουσκα, τον νοιώθεις κοντά σου τον Θεό;»
Π. Ιωάννης: «Ναι, αγαπητή μου, σαν κάποιο κοντινό, πολύ κοντινό μου πρόσωπο. Είναι πάντα μαζί μου, όπως είπε ο ίδιος «ενοικήσω εν αυτοίς… και έσομαι αυτών Θεός.» (Β’ Κορ. 6:16). Πώς αλλιώς θα μπορούσα να δρω όλη μέρα, άν δεν ήταν η χάρη του Θεού;».
Ηγ. Ταϊσία: «Όλ’ αυτά όμως, αγαπητέ μου Μπάτουσκα, είναι εξωτερικά. Έκτισα λοιπόν ένα καθολικό με εισφορές, που μάζεψαν άλλοι από άλλους και γι’ αυτό το πράγμα με επαινούν όλοι. Αυτό είναι μια εξωτερική ανταμοιβή για εξωτερικά έργα. Τί γίνεται όμως με την ψυχή μου; Τί πρόοδο έχω κάνει όλ’ αυτά τα πολλά χρόνια, που είμαι στο μοναστήρι;»
Π. Ιωάννης: «Λες ότι δεν απόκτησες τίποτε για την ψυχή σου! Αυτό θα το κρίνη ο Θεός, που είναι ο γνώστης των καρδιών.Όσο είμαστε σ’ αυτήν την γην, Ταϊσία, η ψυχή είναι αναπόσπασα συνδεδεμένη με εξωτερικά πράγματα και οι αγώνες, άν κι έχουν υλικό χαρακτήρα, γίνονται για τον Κύριο και την δόξα Του. Αναμφισβήτητα αυτοί οι αγώνες γίνονται αποδεκτοί από τον Θεό. Λες ότι η εκκλησία χτίστηκε με δωρεές άλλων. Χα! Είναι πολύ πιο εύκολο να χτίσει κανείς κάτι με δικά του χρήματα παρά με χρήματα, που αποκτώνται με την δύσκολη και κουραστική μέθοδο της συλλογής εισφορών και δωρεών. Λες ότι σ’ επαινούν, που έκτισες το καθολικό. Πώς να μην επαινέση κανείς ένα τέτοιο έργο; Στο κάτω-κάτω το όνομα του Θεού θα δοξάζεται μέσα σ’ αυτόν τον ναό από χιλιάδες στόματα στους αιώνας των αιώνων. Η μνήμη σου σαν κτιτόρισσα του ναού δεν θα ξεχαστή από την Εκκλησία.»
Ηγ. Ταϊσία: «Αυτές όμως οι φροντίδες για τις οικοδομές μαζί με τις στενοχώριες και τους κόπους, που τραβώ γενικά σαν ηγουμένη, μ’ έχουν κάνει να μην έχω ούτε προσευχή, ούτε νηστεία, ούτε μοναχική εργασία.»
Π. Ιωάννης: «Οι αγώνες σου δεν είναι μόνο για την δική σου την ψυχή, αλλά για το γενικό καλό. Γι’ αυτό και είναι μεγάλοι, μεγαλύτεροι απ’ ό,τι εάν γίνονταν μόνο για τον εαυτό γου. Όσο για την νηστεία, λες ψέμματα. Το φαγητό σου είναι φτωχό και απλό. Το να νηστεύης περισσότερο είναι αδύνατον, αφού εργάζεσαι.»
Ηγ. Ταϊσία: «Κάποτε σας έγραψα, Μπάτουσκα, και σας ζήτησα να προσευχηθήτε, για να θεραπευθώ από μια αρρώστια και είδα κάποια ανακούφιση αλλά δεν θεραπεύθηκα τελείως.»
Π. Ιωάννης: «Αυτό σημαίνει ότι δεν έπρεπε να θεραπευθής τελείως. Μην προσπαθής να ξεφευγής από τις αρρώστιες. Πρέπει να αρρωσταίνει κανείς για ένα διάστημα και να υπομένη. Όλα γίνονται για το καλό σου, για την σωτηρία σου.»
Ηγ. Ταϊσία: «Βιαστήκατε τόσο, που δεν προλάβατε ούτε να φάτε τίποτε. Νοιώθω ένοχη, που μείνατε νηστικός.»
Π. Ιωάννης: «Αντίθετα, είμαι πιο χορτάτος απ’ ότι χρειάζεται. Θέλω να είμαι νηστικός. Όταν είναι κανείς νηστικός σωματικά, η ψυχή του είναι ικανοποιημένη, νοιώθει πιο ελεύθερος και του είναι πιο εύκολο να εξαρθή πνευματικά, ενώ το γεμάτο στομάχι καταπλακώνει την ψυχή, την σκλαβώνει. «Ουκ επ’ άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος». (Ματθ. 4:4)
Ηγ. Ταϊσία: «Είναι περίεργο είναι ν’ απορή κανείς, πως το κάθε συνηθισμένο και απλό περιστατικό, ακόμη και την κάθε λέξη την εκμεταλλεύεσθε, για να δώσετε ένα μάθημα. Ακόμη κι αυτό τί υψηλό νόημα, που προέκυψε!»
Π. Ιωάννης: «Ο Χριστιανός πρέπει να προσέχη πολύ την κάθε λέξη και πρέπει να την εκμεταλλεύετια για το καλό του πλησίον του.»
Ηγ. Ταϊσία: «Λοιπόν, αγαπητέ Μπάτουσκα, πλησιάζομε στο λιμάνι και χωρίζουμε τώρα.» Καθώς το είπα αυτό άρχισα να κλαίω.
Π. Ιωάννης: «Τίς ημάς χωρίσει από της αγάπης του Χριστού;» (Ρωμ. 8:35) Εμείς, δηλαδή εσύ και εγώ θα αγαπούμε τον Κύριο. Τίποτε σ’ αυτήν την ζωή ή στην μέλλουσα ζωή δεν μπορεί να μας χωρίση απ’ αυτήν την αγάπη – πίστευε μόνο και έλπιζε. «Κράτει ό έχεις, ίνα μηδείς λάβη τον στέφανόν σου» (Αποκ. 3:11).
Ηγ. Ταϊσία: «Πώς μπορώ να σας εκφράσω την ειλικρινέστατη και βαθύτατη ευγνωμοσύνη μου, που επισκεφθήκατε το μοναστήρι μας; Ω! Αν μπορούσα μόνο να σας φανώ κι εγώ κάπως χρήσιμη!»
Π. Ιωάννης: «Εξακολούθησε να ευχαριστής τον Κύριο. Τίποτε δεν μου είναι πιο ευχάριστο. Δεν χρειάζεται τίποτ’ άλλο.»
Ηγ. Ταϊσία: «Βλέπομεν γαρ άρτι δι’ εσόπτρου εν αινίγματι, τότε δε πρόσωπον προς πρόσωπον» (Α΄Κορ. 13:12) πρόσθεσα και συνέχισα: «Θα ιδούμε πράγματι, Μπάτουσκα, τον Κύριο πρόσωπο προς πρόσωπον; Μου φαίνεται ότι η θνητή φύση του ανθρώπου δεν θα το αντέξη.»
Π. Ιωάννης: «Όχι, ο άνθρωπος δεν θα μπορέση να το αντέξη, όσο βρίσκεται ακόμη στο σαρκίο του, όσο ζη στην γη και περιτριγυρίζεται από τις γήϊνες αναταραχές. Θυμήσου τί είπεν ο Θεός στον Μωϋσή. «Ου δυνήση ιδείν το πρόσωπον μου ου γαρ μη ίδη άνθρωπος το πρόσωπον μου και ζήσεται» (Εξοδ. 33:20). Στον μέλλοντα όμως αιώνα, όταν ο άνθρωπος θα έχη γίνει πνευματικός, ο Κύριος θα τους φανερωθή για όσο μπορεί ν’ αντέξη, αλλά αυτό είναι έργο του Θεού. Για να μη χάσει κανείς την ουράνια βασιλεία, το φωτεινότατο αυτό κατοικητήριο των αγίων, που είναι αιώνιοι, άχρονοι, αθάνατοι, φωτοφόροι, ευωδιάζοντες και περιχαρείς, πρέπει να προετοιμάζεται από εδώ πρέπει να τηρή τις εντολές του Θεού με συναίσθηση μετανοίας και να επιδίδεται σε αγαθοεργίες. Πρέπει να επισκέπτεται συχνά τον οίκο του Θεού εδώ στην γη και να εξοικειώνεται μ’ αυτόν. Πρέπει να γνωρίζη το μεγάλο παιδαγωγικό προορισμό, που έχει ο ναός στις ψυχές των Χριστιανών και να συνηθίση να αναπνέη τον ουράνιο αέρα του με τον οποιον ευωδιάζεται όλο το βασίλειο του ουρανού, όλος ο χορός των αγίων. Στον ναό δοξάζονται αενάως οι αρετές, τα αξιέπαινα έργα και ο ηρωϊσμός όλων των αγίων της Εκκλησίας. Με την ενσάρκωση του Υιού του Θεού αμέτρητη χάρη και έλεος εκχύνεται στον λαό του Θεού. Πολλά όμως είναι και εκείνα, που απαιτούνται απ’ αυτόν τον λαό: Συνεχής και άγρυπνη θεώρηση των έργων της Θείας οικονομίας, που εκφράζεται με την εκπλήρωση των εντολών του Θεού, υπακοή, αμοιβαία αγάπη και υποταγή του ενός στον άλλο, αλήθεια και αγιότητα. Για να γίνουν αυτά, χρειάζεται νήψη. Όπως λέγει η γραφή «Ει γαρ εαυτούς διεκρίνομεν ουκ αν εκρινόμεθα.» (Α’ Κορ. 11:31). Ω, πώς σχίζει ο εχθρός την ψυχή του ανθρώπου στα δύο απομακρύνοντας την από τον Θεό με τους πειρασμούς, με την αγάπη της σάρκας και των σαρκικών απολαύσεων, και στρέφοντας την προς τον κόσμο και τις αξίες του, την επίγεια δόξα, την σωματική ωραιότητα, τον πλούτο και τις διάφορες γήϊνες απολαύσεις, ως επί το πλείστον αμαρτωλές! Η αγάπη προς τον Θεό σβήνει μέσα στην αγάπη της αμαρτίας γι’ αυτό είναι σημαντικό να παρακολουθούμε με μεγάλη προσοχή όλες τις μεταβολές της καρδιάς μας, ώστε να μην απομακρυνθή αυτή από τον Θεό, που είναι η μόνη πηγή όλων των αγαθών.»
Ηγ. Ταϊσία: «Δεν ξέρω, ίσως κάνω λάθος, αλλά, ενώ εγώ εξετάζω συχνά την καρδιά μου, δεν βρίσκω να την τραβά τίποτε το γήϊνο. Δεν μπορώ να μη νοιώθω ότι ζω κάπως απόμακρα από τα κοσμικά πράγματα και αποδέχομαι την συμμετοχή και την σχέση μου με τον κόσμο μόνο σαν μια ανάγκη.»
Π. Ιωάννης: «Πρέπει να ευχαριστής τον Θεό, που σου έχει δώσει αυτήν την απάθεια. Δεν είναι δική σου. Μόνο η δική Του δύναμη μπορεί να διατηρήση τον άνθρωπο σ’ αυτήν την κατάσταση.»
Ηγ. Ταϊσία: «Όταν σκέφτομαι την ενότητα μεταξύ Θεού και ανθρώπων, φθάνω αθέλητα σ’ ένα ερώτημα. Σε τί χρησιμεύουν όλες μας οι προσπάθειες , οι στερήσεις και οι αγώνες για την Βασιλεία των Ουρανών, εάν αυτή η βασιλεία, όπως και ο Θεός που μας την δίνει, είναι μόνο αγάπη, χαρά και ειρήνη; Χιλιάδες αρχαίοι άγιοι έλαμψαν με τα παλαίσματα τους και τα ίδια αυτά παλαίσματα έχουν ορισθή να γίνωνται και από τους σύγχρονους μοναχούς. Ο Θεός όμως, η αιώνια Αγάπη, απαιτεί μόνο αγάπη, για να θρονιαστή στην καρδιά του ανθρώπου. «Υιέ, δος μοι σην καρδίαν». (Σοφ. Σολ. 23:26). Οι ασκητικοί αγώνες είναι εξαντλητικοί και καταπιεστικοί. Μερικές φορές τους συγκρίνω με το γράμμα του νόμου «το γαρ γράμμα αποκτέννει, το δε πνεύμα ζωοποιεί.» (Β. Κορ. 3:6).
Π. Ιωάννης: «Συγχέεις δυό διαφορετικά πράγματα. Το κάθετι έχει την ώρα του και τον τόπο του. Τα ασκητικά παλαίσματα είναι αναγκαία, για να εξασκήσωμε τον εσωτερικό άνθρωπο, για να νεκρώσωμε τα πάθη, που έχομε μέσα μας και να προετοιμασθούμε να φθάσωμε στο «μέτρο ηλικίας του πληρώματος του Χριστού» (Εφ. 4:13), οπότε θα μπορέσωμε να δεχθούμε και να κρατήσωμε στην καρδιά μας την Βασιλεία του Θεού. Ο Θεός είναι μαζί μας πάντοτε, στέκεται στην πόρτα της καρδιάς μας και όπως λέγει η γραφή «Ιδού έστηκα επί την θύραν και κρούω» (Αποκ. 3:20) Είναι όμως η καρδιά πάντοτε ικανή να Τον δεχθή; Γι’ αυτό διαβάζομε βιβλία και παίρνομε παραδείγματα ασκητικών παλαισμάτων, για να πάρωμε κι εμείς δύναμη, που θα μας βοηθήση στην τελείωση μας. Μ’ αυτά τα παλαίσματα θα μπορέσωμε να καθαρίσωμε την καρδιά μας, για να μπορέση κι αυτή με τη σειρά της να δεχθή την Βασιλεία του Θεού, δηλαδή τον ίδιο τον Χριστό.
Ξέρεις το τροπάριο του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου του Τήρωνος; «Ως άρτος ηδύς τη Τριάδι προσήνεκται» Τί σημαίνει αυτό; Πώς ερμηνεύεις τα λόγια αυτά; Για να είναι ο άρτος ηδύς και ευχάριστος, είναι ανάγκη να κοσκινήσωμε καλά το αλεύρι και να το καθαρίσωμε από τα ξένα σώματα, απ’ όλα τα άχρηστα. Μόνο τότε θα είναι ο άρτος καθαρός και εύγεστος. Έτσι συμβαίνει και με την καρδιά μας. Για να γίνη αυτή θυσία ευάρεστη στον Θεό, είναι ανάγκη να την καθαρίσωμε πρώτα από τα πάθη, που ενυπάρχουν εκεί και να πετάξωμε πέρα αυτά τα πάθη μόνο τότε θα γίνη η καρδιά μας θυσία ευάρεστη στον Θεό.»
Ηγ. Ταϊσία: «Αγαπητέ Μπάτουσκα, πώς πρέπει να εννοήση κανείς την εντολή των «καλών έργων»; Πρέπει πράγματι αυτά τα έργα να τα κρύβωμε;»
Π. Ιωάννης: «Εγώ την εννοώ ως εξής: «Ούτω λαμψάτω το φώς υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσιν υμών τα καλά έργα και δοξάσωσι τον πατέρα υμών τον εν τοις ουρανοίς.» (Ματθ. 5:16). Αφήστε λοιπόν, τον κόσμο να ιδή τα καλά σας έργα, για να δοξάση γι’ αυτά τον Κύριο. Θα πάρουν έτσι οι άνθρωποι ένα ζωντανό παράδειγμα και θα πεισθούν γι΄αυτά τα έργα. Απ’ αυτήν όμως πρέπει να τα κρύβετε (κι έδειξε με το δάχτυλο του την καρδιά). Απ’ αυτήν, όλα πρέπει να μένουν κρυφά «Μη γνώτω η αριστερά σου τι ποιεί η δεξιά σου» (Ματθ. 6:3). Με το «αριστερά» εννοεί στην πραγματικότητα την γνώμη, που έχομε για τον εαυτό μας και την ματαιοδοξία.»
Π. Ιωάννης: «Εν τω νότω οι σπείροντες δάκρυσιν ενθέοις θεριούσι στάχυας εν χαρά αειζωϊας» . «Αυτό για σένα Ταϊσία είναι παρηγορητικό. Αυτοί, που σπείρουν με δάκρυα θα θερίσουν με χαρά στον μέλλοντα αιώνα. Πόσο συχνά στέλνει ο Θεός ανακούφιση σ’ αυτόν, που πιστεύει! Να θυμάσαι ότι οι αγώνες για τον Κύριο και οι θλίψεις, που περνά κανείς για χάρη Του, είναι το πιο υψηλό πράγμα.»
…
«Μάτουσκα, πώς παρηγόρησε ο Κύριος την Μαρία την Μαγδαληνή; «Μαρία, τί κλαίεις, τίνα ζητείς; (Ιωάν. 20:15) Και σένα σου λέγει επίσης «Ταϊσία τί κλαίεις, τίνα ζητείς;» «Ζήτα, ζήτα τον Ιησού κι αυτός θα σου εμφανισθή. Υπάρχουν πολλές παρηγοριές γι’ αυτόν που πιστεύει, όπως π.χ. στην Θεία Λειτουργία, όπου μερικές φορές βρίσκει κανείς παρηγοριά, φώτιση της ψυχής, αποκάλυψη μυστηρίων!»
Ηγ. Ταϊσία: «Δεν είναι ότι ζητώ να μάθω Μπάτουσκα. Μπορώ να σας κοιτάζω κατά πρόσωπο, γιατί είμαι ειλικρινής απέναντι σας. Ένας σκεπτόμενος άνθρωπος όμως δεν μπορεί παρά να διερωτηθεή για σας, ιδιαίτερα μάλιστα, αν έχη πνευματική τοποθέτηση απέναντι στη ζωή. Γι’ αυτό σκέφτομαι κι εγώ για σας. Τί είδους άνθρωπος είσθε και πού θα καταλήξουν όλ’ αυτά;»
Π. Ιωάννης: «Για δες! Για δες! Κοίτα τί ψάχνεις να βρης! «Πού θα καταλήξουν όλ’ αυτά;» Μα και η αρχή και το τέλος είναι στο έλεος του Θεού. Κοίταξε και κρίνε από τους καρπούς του δένδρου, όπως γράφει και στο Ευαγγέλιο. «Από των καρπών αυτών επιγνώσεσθε αυτούς» (Ματθ. 7:16) Πρέπει επίσης να αναζητήσης αυτούς τους καρπούς και στον εαυτό σου, γιατί θα υπάρχουν μέσα σου, πρέπει να υπάρχουν. Ταυτόχρονα να θυμάσαι ότι η ειρήνη προέρχεται από τον Θεό. Ο εχρθός δεν μπορεί να φέρη πραγματική ειρήνη. Η δουλειά του είναι να διαταράσση κι όχι να δίνη ειρήνη.»
Ηγ. Ταϊσία: «Θέλω να σας ρωτήσω και κάτι άλλο. Από πολύ καιρό τώρα προσπαθώ να απομακρυνθώ από τους συγγενείς μου. Σπάνια τους γράφω και πάνε τώρα δεκατέσσερα χρόνια από τότε, που τους επισκέφθηκα για τελευταία φορά. Αυτοί με προσκαλούν και προσπαθούν να έλθουν κοντά μου, ενώ μερικοί άλλοι άνθρωποι μου λένε ότι είναι αμαρτία να εγκαταλείπει κανείς τους συγγενείς του. Λένε ότι αν κανείς κάνη το καλό στους ξένους, πρέπει να το κανη επίσης και στους συγγενείς του. Εγώ προσπαθώ συνέχεια ν’ αποξενωθώ απ’ όλ’ αυτά, γιατί έχει λεχθή ότι «και εχθροί του ανθρώπου οι οικιακοί αυτού» (Ματθ. 10:36). Εκτός αυτού τί κοινό έχομε; Το μόνο που κάνουν είναι να με διακόπτουν από τα καθήκοντα μου και φοβούμαι ότι είναι και πολύ αμαρτωλοί. Εσείς τί γνώμη έχετε;»
Π. Ιωάννης: «Αυτό που κάνεις είναι καλό. Κρατήσου μακριά απ’ αυτούς. Να θυμάσαι ότι «ουδείς δύναται δυσί κυρίοις δουλεύειν» (Ματθ. 6:24). Τώρα έχεις άλλους συγγενείς, τις εν Χριστώ αδελφές σου. Θα δώσης λόγο γι’ αυτές μπροστά στον Θεό. Όσο για τους συγγενείς σου, αφού τους έχης ήδη εγκαταλείψει, μην κοιτάζης πίσω σου (Ιερ. 46:15). Δεν υπάρχει πιο μεγάλος πόλεμος για ένα πνευματικό άνθρωπο από εκείνον, που έχει από τους συγγενείς του «Εχθροί του ανθρώπου οι οικιακοί αυτού.» (Ματθ. 10:36) Έτσι ήταν την εποχή του Χριστού, έτσι είναι τώρα κι έτσι θα είναι πάντα.»
Ηγ. Ταϊσία: Κάποτε εξομολογήθηκα στον Πατέρα Ιωάννη παίρνοντας μια-μια τις εντολές με την σειρά. Αφού με άκουσε, μου είπε.
Π. Ιωάννης: «Όλες αυτές οι αμαρτίες είναι, ας το πούμε έτσι, αναπόφευκτες, καθημερινές, για τις οποίεςς πρέπει συνεχώς να μετανοούμε νοερά και να κοιτάζωμε να καλυτερεύουμε. Πες μου όμως κάτι. Πώς είναι η καρδιά σου; Υπάρχει εκεί τίποτε το αμαρτωλό, θυμός, έχθρα, περιφρόνηση, μίσος, φθόνος, κολακεία, μοχθηρία, υποψία, κατάκριση; Μήπως επιθυμής το κακό του πλησίον σου; Αυτό είναι το δηλητήριο, από το οποίο ας μας γλιτώση ο Θεός. Αυτό είναι το σημαντικό.»
Ηγ. Ταϊσία: Απάντησα ότι δεν ένοιωθα μέσα μου κανένα θυμό, οργή, εκδικητικότητα ή οτιδήποτε άλλο παρόμοιο και ότι γι’ αυτό, που κατηγορούσα τον εαυτό μου ήταν μονο μια υποψία και μια δυσπιστία απέναντι στους ανθρώπους, που γεννήθηκαν μέσα μου εξ αιτίας της αδικίας και της ατιμίας πολλών. Ο πατήρ Ιωάννης απάντησε:
Π. Ιωάννης: «Δεν δικαιολογείσαι να νοιώθης έτσι, θυμήσου «Η αγάπη μακροθυμεί… η αγάπη ού λογίζεται το κακόν.» (Α’ Κορ. 13:45). Να τα σκεπάζης όλα με την αγάπη. Μην κατοικής μέσα στην λάσπη του κόσμου. Να φθάνης την τελειότητα εν αγάπη Χριστού. Πάντως ακόμη κι ο Ιησούς «ούκ επίστευεν εαυτόν αυτοίς δια το αυτόν γινώσκειν πάντα». (Ιωάν. 2:24)
Ηγ. Ταϊσία: «Μπάτουσκα, πως μπορώ να εμπιστεύωμαι ανεπιφύλακτα και να πιστεύω στους ανθρώπους, όταν εξ αιτίας τους υπέφερα τόσα πολλά, ενώ ήμουν αθώα και δεν άξιζα τέτοια συμπεριφορά; Μερικές φορές με πιάνει μια δυσπιστία και μια υποψία, επειδή φοβούμαι το μέλλον.»
Π. Ιωάννης: «Γιατί να κοιτάζωμε το μέλλον;» «Αρκετόν τη ημέρα η κακία αυτής» (Ματθ. 6:34). Ας παραδοθούμε σαν παιδιά στον Ουράνιο Πατέρα μας «ο Θεός ουκ εάσει υμάς πειρασθήναι υπέρ ό δύνασθε.» (Α’ Κορ. 10:13). Με τις υποψίες βασανίζεις μόνο τον εαυτό σου και δεν εξυπηρετείς τον σκοπό, που έταξες. Βλάπτεις ακόμη και τον εαυτό σου με το να φαντάζεσαι εκ των προτέρων ότι υπάρχει κακό εκεί, όπου πιθανόν δεν υπάρχει τίποτε. Εφ’ όσον εμείς δεν κάνομε κακό σε κανένα, ας μας κάνουν οι άλλοι, αν το επιτρέπη αυτό ο Θεός.»
Ηγ. Ταϊσία: Κάποτε είπα στον Μπάτουσκα ότι μερικές φορές με κυριεύει ένας δυνατός πειρασμός, που δεν μπορώ να τον περιγράψω με λόγια. Είναι ένα είδος καταπίεσης, που φθάνει στην απελπισία. Είναι σαν να επικρέμεται πάνω απ’ το κεφάλι μου ένα μαύρο σύννεφο, απ’ όπου δεν φαίνεται να υπάρχη διέξοδος. Όλα φαίνονται τόσο σκοτεινά και τόσο βαρειά στην ψυχή μου, ώστε αυτόν τον πειρασμό τον χαρακτηρίζω «διαβολικό», αν μάλιστα διαρκούσε πιο πολύ απ’ ό,τι διαρκεί συνήθως, θα μπορούσε να προκαλέση τον θάνατο ή την τρέλλα.
Π. Ιωάννης: Ο Πατήρ Ιωάννης απάντησε: «Ο Θεός επιτρέπει σ’ αυτόν τον πειρασμό να προσβάλλη τις δυνατότερες φύσεις, αυτούς δηλαδή, που είναι πιο πεπειραμένοι στον πνευματικό πόλεμο. Ο εχθρός σου τον παρουσιάζει, επειδή βλέπει ότι οι αγώνες σου φθάνουν σ’ ένα τέλος, ότι ετοιμάζεται για σένα στον ουρανό μια ανταμοιβή και θέλει να σε χτυπήση και να σε ρίξη κάτω μ’ ένα δυνατό τίναγμα και να σου στερήση έτσι τον στέφανο. Έχει καταστρέψει πολλούς με την απόγνωση. Να είσαι δυνατή και ανδρεία, να πολεμάς τις μηχανορραφίες του εχθρού. Μην παραδίδεσαι. Να σηκώνης αυτόν τον σταυρό με ταπείνωση και αντοχή. Να θεωρής ότι αυτός ο πειρασμός σου παρουσιάζεται, για να μεγαλώση την ταπεινοφροσύνη σου και ο Κύριος θα σε βοηθήση. Αυτός που έχει θεμελιωμένη την ψυχή του πάνω σε βράχο, δεν θα κλονισθή από τους ανέμους των πειρασμών του εχθρού, καμιά καταιγίδα δεν είναι αρκετά δυνατή να συγκλονίση τα θεμέλια. Εκείνος όμως, που το σπίτι της ψυχής του είναι χτισμένο στην άμμο, η ψυχή, που δεν έχει σαν θεμέλιό της την Πέτρα Χριστό, εύκολα καταστρέφεται ακόμη και με μια μικρή μπόρα.
Την πνευματική κλίμακα να την ανεβαίνης, όχι να την κατεβαίνης. Να ανυψώνεσαι στο πνεύμα και στον νου. Κληθηκες, για να οδηγήσης το μικρό σου ποίμνιο των παρθένων, που τις έχει διαλέξει ο Θεός, για ν’ ακολουθήσουν την μοναχική ζωή. Αυτό το έργο να μην το θεωρής κατώτερο ή μικρότερο από τις αρετές εκείνες και τα ασκητικά επιτεύγματα, που θα μπορούσες να επιτύχης με την ησυχία προσπαθώντας να σώσης μόνο την ψυχή σου. Τώρα δεν έχεις ειρήνη, επειδή υπηρετείς τον πλησίον σου. Οι αγώνες σου τώρα είναι οι φροντίδες και οι θλίψεις. Είναι φροντίδες και θλίψεις μαρτύρων, γιατί εσύ σταυρώνεσαι για όλους, για χάρη της αγάπης του Θεού και του πλησίον σου. Τί θα μπορούσε να είναι υψηλότερο;»
Ηγ. Ταϊσία: Την άλλη μέρα το πρωί ο Μπάτουσκα κι εγώ πήγαμε στην εκκλησία, όπου η Αγία Τράπεζα ήταν μαρμάρινη. Ξαφνικά, ο Μπάτουσκα ρώτησε: «Από τί είναι φτιαγμένος αυτός ο βωμός; » Με έκπληξη τον κοίταξα και απάντησα «Από μάρμαρο». Είπε τότε «Συνεπώς, είναι φτιαγμένος από πέτρα. Ας είναι λοιπόν και η καρδιά σου σαν αυτή την πέτρα. Να είσαι ανδρεία. Έχε θάρρος!»
Ηγ. Ταϊσία: «Μερικές φορές, όταν προετοιμάζωμαι να κοινωνήσω, με δυσκολία κρατιέμαι άγρυπνη την προηγούμενη νύχτα. Εξαντλούμαι, είτε από τον καθημερινό κάματο είτε από κάτι άλλο και νοιώθω την ανάγκη να κοιμηθώ. Γι’ αυτό είμαι αναστατωμένη στην εκκλησία.»
Π. Ιωάννης: «Νομίζεις ότι η αϋπνία ή οποιοσδήποτε άλλος αγώνας είναι αρκετά δυνατές ή σημαντικές προϋποθέσεις, ώστε να μας δίνουν παρρησία μπροστά στο Άγιο Ποτήριο; Θυμάσαι τον ληστή στον σταυρό; Ένας αναστεναγμός ειλικρινούς μετανοίας, μια απλή πίστη στις αρετές του Εσταυρωμένου – αυτή είναι η δικαιολογία μας, για να κοινωνήσωμε και όχι οι ψευτοαγώνες. Φυσικά και είναι αναγκαίο να αγωνιζώμαστε, αλλά όχι με την πρόθεση να δείξωμε τα καλά μας έργα και να τα χρησιμοποιήσωμε, ας πούμε, σαν δικαιολογία ότι είμαστε άξιοι να κοινωνήσωμε. «Καρδίαν συντετριμμένην και τεταπεινωμένην ο Θεός ούκ εξουδενώσει.» (Ψαλμ. 50:19).
Π. Ιωάννης: «Πρέπει να βιάζει κανείς τον εαυτό του.Θυμήσου- πρέπει να βιάζη κανείς τον εαυτό του για το καλό του πλησίον του και για την δόξα του Θεού»
…
«Είναι καλό το ότι θυμάσαι τα λόγια μου. (για σημειώσεις της). Ο Απόστολος λέγει: «Επαινώ δε υμάς αδελφοί ότι πάντα μου μέμνησθε και καθώς παρέδωκα υμίν τας παραδόσεις κατέχετε» (Α’ Κορ. 11:2). Αυτό σημαίνει ότι ο σπόρος πέφτει σε γόνιμο έδαφος και καρποφορεί καρπό ικανό να θρέψη κι άλλους.»
Ηγ. Ταϊσία: «Νομίζω Μπάτουσκα, ότι ο περισπασμός, αν και δεν αποτελή αυτός καθ’ εαυτόν μια συγκεκριμένη μορφή αμαρτίας, εν τούτοις κι αυτός εμποδίζει και καταστέλλει την παρουσία του Θεού όχι λιγότερο από τις άλλες αμαρτίες.»
Π. Ιωάννης: «Μα, δεν θεωρείς αμαρτία τον περισπασμό; Είναι η απώλεια της προσοχής. Ο Σωτήρας μας έκανε λόγο γι’ αυτόν, όταν είπε: «Σίμων, Σίμων, ιδού ο σατανάς εξητήσατο υμάς του σινιάσαι ως τον σίτον (Λουκ. 22:31). (το σινιάσαι σημαίνει να σε κοσκινίση, να σε διασκορπίση)
Ηγ. Ταϊσία: «Μιλούσε όμως για τον περισπασμό ο Χριστός, όταν τα είπε αυτά;»
Π. Ιωάννης: «Οπωσδήποτε για τον περισπασμό μιλούσε.»
Π. Ιωάννης: Μερικά κορίτσια του έφερναν λουλούδια, συνήθως άσπρες και μωβ βιολέτες, που τις αγαπούσε πολύ. Κάποτε, αφού πήρε τα λουλούδια, κράτησε ένα στο χέρι του, το εξέτασε και είπε τα λόγια του Ευαγγελίου.
«Ουδέ Σολομών εν πάση τη δόξη αυτού περιεβάλετο ως εν τούτων. Ει δε τον χόρτον του αγρού, σήμερον όντα και αύριον εις κλίβανον βαλλόμενον, ο Θεός ούτως αμφιέννυσιν, ου πολλώ μάλλον υμάς ολιγόπιστοι;» Πόσο φανερή είναι η αλήθεια του Θεού! «Ζητείτε δε πρώτον την βασιλείαν του Θεού και την δικαιοσύνην αυτού και ταύτα πάντα προστεθήσεται υμίν.» (Ματθ. 6:29, 30, 33). Εγώ το έχω ζήσει αυτό. Από τότε, που άρχισα να επιζητώ εντατικά τον Κύριο και να παλεύω κυριολεκτικά, για να Τον υπηρετήσω με προσευχές, αγαθοεργίες και άλλα έργα, δεν χρειάσθηκε σχεδόν ποτέ να φροντίσω γαι τις προσωπικές μου ανάγκες και εννοώ τις εξωτερικές. Με την δύναμη του Θεού με φροντίζουν και, μου δίνουν ρούχα να φορώ. Καθώς είναι καλοί άνθρωποι με περιποιούνται και το θεωρούν προσβολή, αν δεν δεχθώ την προσφορά τους.»
Π. Ιωάννης: «Τί θησαυρό έχομε στην προσευχή. Με την προσευχή μπορούμε να λάβωμε όλα τα αγαθά από τον Κύριο και να κατανικώμε κάθε πειρασμό, να ξεπεράσωμε κάθε δοκιμασία και θλίψη».
Π. Ιωάννης: «Μάτουσκα, κοίταξε πως παλεύει αυτή η φτωχή μύγα! Εδώ κοίτα, να την! Ο άνεμος την πήρε και την κτύπησε την καημένη πάνω στο πλοίο, την έριξε στο πάτωμα και δεν μπορεί να σηκωθή, αλλά δεν χάνει την ελπίδα της, μάχεται με τον άνεμο. Αυτός την σπρώχνει προς τα πίσω, αλλά εκείνη πάλι προχωρεί σιγά-σιγά προς τα εμπρός. Τί έξυπνο! Έτσι ακριβώς μάχεται και ο εχθρός – ο διάβολος- την ψυχή. Την πετά σαν ανεμοστρόβιλος μακριά απ’ το μονοπάτι της σωτηρίας, πάνω στο οποίο κινείται, αλλ’ αυτή αντιμάχεται και δεν υποχωρεί. Αυτή η μύγα μας δίνει ένα μάθημα.» … ««Πόσο θαυμαστός είναι ο Δημιουργός στην δημιουργία Του! Κοίταξε αυτόν τον ήλιο! Τί σπάνια ομορφιά! Κι αν τα δημιουργήματα Του είναι τόσο μεγαλόπρεπα, φαντάσου πόσο πιο μεγαλόπρεπος είναι ο ίδιος ο Δημιουργός!»
Π. Ιωάννης: «Γνωρίζεις, τί ήταν εκείνο που κυρίως μ’ έστρεψε προς τον Θεό και εθέρμαινε την καρδιά μου από τα παιδικά χρόνια στην αγάπη προς Αυτόν; Ήταν το ιερό Ευαγγέλιο. Οι γονείς μου είχαν Ευαγγέλιο στην σλαβονική και στην ρωσική γλώσσα. Αγαπούσα πολύ να διαβάζω αυτό το θαυμάσιο βιβλίο, όταν ερχόμουν στο σπίτι κατά τις διακοπές. Διάβαζα και ευφραινόμουν μ’ αυτό. Έβρισκα στην ανάγνωσι μεγάλη και αναντικατάστατη παρηγοριά. Αυτό το Ευαγγέλιο είχα μαζί μου και στην Ακαδημία. Μπορώ να πω ότι ήταν συνοδοιπόρος της νεότητος μου, διδάσκαλος μου, χειραγωγός και παρηγορητής, με τον οποίο εγώ ήμουν ενωμένος από τα παιδικά μου χρόνια.»